Bu yazımızda outdoor aktivitelerinin etkileri hakkında akademik seviyede bilgi verilecektir.
Outdoor aktivitelerinin çevreye etkileri:
Outdoor/doğa aktiviteleri ile ilişkili aktivitelerin popülaritesi ve katılım potansiyeli oldukça yüksektir.
Outdoor/doğa aktivitelerinin (bundan sonra outdoor olarak tanımlanacaktır.) etkileri, alternatif turizm çeşitlerinin hepsi dâhil, yayılarak ve artarak dünyadaki arta kalan doğal alanlar üzerine odaklanmaktadır. Burada önemli olan outdoor/doğa aktivitelerinin etkilerini tanımlamaktır.
Doğal alanların outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi (yenilenme ve canlanma amaçlı aktiviteler için) kullanımının sonucu ortaya çıkan rahatsızlık kaynaklar veya ekolojik etkiler olarak tanımlanmaktadır.
Yandaki mağaraya bizzat ben girmiştim. Mağarada iki ayrı kartal yuvası ve birçok diğer küçük kuşların yuvaları vardı. Ben bir doğasever olarak tabii ki mağaradaki doğal yapıya hiçbir zarar vermeden sadece fotoğraf çekip çıktım. Ancak yine de orada yaşayan yabani hayvanlar ayak izlerimden, mağarada kalan kokumdan rahatsız olmuşlardır.
Yine başka bir doğa yürüyüşümde ise kayaların üzerinde gördüğüm kartal yuvasının resmini çektim ve aşağılara doğru inmeye başladım. Yuvanın alt kısmına gelen bir noktada ölmüş bir kartala rastladım. Muhtemelen bilinçsiz (ve salak) bir insan kendi halinde kayalarda yaşayan o hayvanı vurmuş ve öldürmüştü.
Etkiler sadece doğal çevrede olmamaktadır; outdoor/doğa aktivitelerine katılan bütün insanları da etkilemektedir. Turizmin sosyal etkileri, bireylerin değer yargıları, davranış biçimleri, toplum yapıları, yaşam tarzı ve niteliklerine bağlı olarak değişkenlik gösterir.
Outdoor/doğa aktivitelerinin Doğal Çevredeki Etkileri
Bütün outdoor/doğa aktiviteleri ve eko-turizm aktiviteleri ekolojik bütünlüğü etkiler veya çevreyi rahatsız eder. Tüm aktiviteler bir şekilde zarar verir, örneğin; ağaçlık bir alanda yürüyüş bile bir etki bırakır. Bu örnekte bile bitki örtüsü çiğnenir, ezilir, yok olur veya yaban hayatı rahatsız olmuştur.
Outdoor/doğa aktivitelerinin etkileri genellikle dört kategoride sınıflandırılır.
Direkt Etkiler:
Özel aktivitelerin sonucunda hemen oluşan etkilerdir. Örneğin, avcı tarafından vurulan sülünün hemen ölmesi bir direkt etkidir. Bir başka örnek de; günü birlik piknik alanına dönüştürülen alandaki yerleşik bitki ve hayvan yaşamının daha uzaklara göç etmeye zorlanmasıdır. Türkiye’de son yıllarda yanlış yönetilen sulak alanlarının kurutulması oraya bağlı/bağımlı habitatı direkt olarak etkilemiştir.
Endirekt Etkiler:
Doğal çevrenin olumsuz yönde etkilenmesidir. Örneğin, yürüyüşçüler için yeni yolların açılması, bu yolların açılabilmesi için ağaçların kesilmesi ki bu aynı zamanda doğayı direk de etkilemektedir, ağaçlarla birlikte onlarda yaşayan canlıları rahatsız ettiği gibi bitki örtüsünü de olumsuz yönde etkilemektedir.
Doğa bozulmasın, çiçekler hep bize gülsün.
Direkt ve Endirekt Etkiler:
Doğada etki bırakan direkt etkinin aynı zamanda endirekt etki de bırakmasıdır. Yani direkt etkiyle endirekt etkinin bir arada olmasıdır.
Karşılıklı (Synergistic) Etkiler:
Doğal çevredeki elementlerden birinin değişiminin bir diğerini de etkilemesidir. Bitki örtüsünün yok olmasıyla toprak kayması arasındaki ilişki iyi bir örnektir.
Outdoor/doğa aktivitelerinin Ekoloji Üstüne Etkileri
Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesiel aktivitelerinin doğal çevre üzerindeki etkilerinden ve doğal bütünlüğün bozulmasından kaygı duyulmaya 1970’lerde başlandı. Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ve ekoloji üzerine İngiltere ve Amerika’da birçok araştırma yapıldı. Bu dönem ardından outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ekolojisi dönemini getirdi.
Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ekolojisi “yarı-doğal çevrelerde, yabanıl alanlarda veya doğada yapılan outdoor/doğa aktivitelerinin etkileri ile ilgilenir” şeklinde tanımlanmıştır.
Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ekolojisinin doğasının kapsamı tanımlanırken, ekolojistlerin ilgisi bu konu üzerinde yoğunlaştı.
İlk araştırmalar bitki örtüsü ve ezilmesi, bütün kaynaklar ve her türlü rahatsızlık üzerine odaklanmıştır. Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ekolojisi alanı dört ana alanı içerir.
Toprak:
Açık alan outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesinin üzerinde önemli ve büyük etkiler bıraktığı elementlerden ilki topraktır. Toprak, birçok outdoor/doğa aktivitelerinin sürdürülmesine temel olmakla beraber genellikle açık alan outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesiyle ilişkili değildir. Toprağın üzerinde görünen kirliliğin dışında toprak canlıdır; canlı organizmalar, taşlar, kayalar, hava, su ve günışığının üremesi ve sürdürülebilirliği arasında bir etkileşim vardır.
Bitkiler:
Bitkiler, doğadaki tüm likenleri, yeryüzü örtüsünü, çimleri, çalıları, ağaçları ve yosunları kapsar. Outdoor/doğa aktivitelerinin bitkiler üzerindeki etkileri toprağa göre daha gözle görülebilirdir. Ezilme, birçok form içinde en hızlı ve direk etkidir. Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesinin gerçekleştiği alandaki bitkilerin boyunda ve eninde değişikler meydana gelebilir. Ezilmenin sonucunda veya türlerin uzaklaşmasının direk etkisi bileşimlerini de etkileyebilmektedir.
Su:
Açık alan outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesinde su, doğal çevre elementlerinden en çok etkilenenlerdendir. Suyun çok önemli olmasına rağmen, açık alan outdoor/doğa etkileri, suyla ilgili ekosistem nadiren önemsenmiş veya anlaşılmıştır. Outdoor/doğa aktiviteleri alanlarında su kalitesi henüz en önemli etken değildir. Su temelli aktiviteler için vücudun direk temas ettiği sporlar dâhil, kullanıcılar için içme suyu kaynakları da orta derecede önemlidir.
Su ekolojisi genellikle su kalitesinin sürdürülmesi ile ilgili parametrelerle ilgilenmektedir. Outdoor/doğa aktiviteleri su kaynaklarını çok çeşitli yollardan etkilemektedir. Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi, su ağlarına girerek sudaki bitkilerin kaybedilmesi, yabanıl hayat üzerinde doğrudan ve dolaylı etkilerle kirliliğin nedeni olabilir.
Yabanıl Hayat:
Outdoor/doğa aktiviteleri yaban hayatı sıklıkla etkiler. Özel aktivitelerin yapıldığı doğaya bağlı olarak, bu etkiler kasıtlı veya kasıtsız olabilir.
Yabani hayat ve outdoor/doğa etkileşimini şu şekilde tanımlanmaktadır.
Birinci tip rahatsızlık; outdoor/doğa etkileşimi, aktivitesi yapanları fark edip rahatsız olan hayvanların durumudur. Örneğin, kampçı bir grubun karınca yuvası veya gelincik yuvası üzerine çadır kurması orada yaşayan canlıların evlerini yıkabilir, hareket kısıtlaması getirebilir.
İkinci tip rahatsızlık; yaban hayatın yeni duruma uyum sağlamak zorunda olduğu, doğal ortamın değiştirildiği durumdur. Örneğin, Çoruh nehri üzerine kurulan birçok baraj suların yükselmesine neden olmakta ve o bölgede yaşayan canlılar taşınmak zorunda kalmaktadırlar.
Üçüncü tip rahatsızlık; en ekstrem olanıdır, direk ve hayvanlarla zarar verici şekilde etkileşme durumudur. Örneğin, avlanmadan dolayı canlı direk hayatından olmakta, hatta zamansız avlanma nedeniyle nesli tükenme tehdidi ile karşı karşıya kalmaktadır.
Bir başka örnek de özellikle tarım alanı açmak veya yerleşim alanı oluşturmak için doğal hayatın yerleşik yabani hayvanlarının yaşam alanlarının istila edilmesidir.
Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesi ekolojisinde yer alan yukarıdaki dört element arasında da etkileşim söz konusudur. Organizmalar arasındaki karmaşık bağlantıların ekoloji üzerinde baskısı vardır.
Outdoor/doğa etkileşimi, doğada yenilenme aktivitesinin etkileri sadece belirli doğa bileşenleri üzerinde değildir, ekosisteme girmenin de etkileri olabilir. Ekosistem, biyolojik topluluklar halinde yaşayan ve birbirleriyle etkileşim halinde olan bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmaların içinde yaşadığı, fiziksel ve kimyasal çevreyle, ekosistemle komşu ve atmosferle çevrili alandır.
İnsan doğa olmadan yaşayamaz, her türlü doğa aktivitemizde doğayı, havayı, suyu, bitkileri ve hayvanları korumaya, zarar vermemeye lütfen dikkat edelim.
Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir, lütfen yazınız. http://www.turkeyoutdoor.org
Çoğunlukla yararlanılan Kaynak: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü “Ayşe Kalkan”’ın hazırladığı “Açık Alan Rekreasyonu, Doğa Sporları Yapan Bireylerin Bu Sporları Yapma Nedenleri: Antalya Örneği” başlıklı Yüksek Lisans Tezi