Outdoor Risk Yönetimi
Önceki yayınımızda Risk tanımından, genel olarak outdoor risklerinden, risk yönetim planlaması ve risk analiz yöntemlerinden bahsetmiştik.
Bu yayında outdoor/doğa aktivitelerinde yaşanması muhtemel riskler detaylandırılacak ve alınması gereken önlemlerden bahsedilecektir.
Doğada Mutlak Güvenlik Mümkün mü?
Türkiye’nin Outdoor Sayfası olarak bizlere gelen etkileşimlerde:
Doğada risk yönetimi nasıl olmalıdır?
Outdoor aktivitesinde nelere dikkat edilmelidir?
Doğanın riskleri nelerdir?
Doğa yürüyüşü yaparken nelere dikkat etmeliyim?
Outdoor tehlikeli mi?
Trekking tehlikeli mi?
Doğada güvenlik nasıl sağlanır?
Doğada yürümek tehlikeli mi? gibi onlarca soruyla karşılaşmaktayız.
Her şeyden önce belirtmek gerekir yaşamanın kendisi risktir. İster evinizde, ister korunaklı villalarda, sitelerde, isterse sokakta veya okulda olun hiç fark etmez her insan risk altındadır. Doğada da, outdoor aktivitelerinde de elbette risk vardır, ancak gerekli eğitim, organizasyon ve güvenlik önlemleriyle ekstrem sporlar dahi herhangi bir büyükşehir sokağından çok daha güvenli hale gelir.
Unutmayın: Açık alan outdoor/doğa aktivitesinde risk yönetiminde gerçek risk derecelerini azaltmanın seviyeleri vardır. Güvenlik, her ne kadar garanti edilemese de en önemli noktadır.
Açık alan outdoor/doğa aktiviteleri içerisinde doğa sporları risk içermektedir. Bu aktiviteye katılım bireyin bu riskleri bilerek veya bilmeyerek aldığı anlamını taşır. Aktivitelerin içerdiği riskleri en aza indirmek için aktivite planı mutlaka yapılıp o çerçevede hareket edilmelidir.
Bunun yanında iyi bir risk yönetim planı da yapılmalıdır. Bu planlar içerisinde yapılacak etkinlik tanımlanıp ayrıntılarıyla süresi, ne zaman başlayıp ne zaman sonlanacağı, nerede başlayıp nerede sonlanacağı, organizatörlerin sorumlulukları, katılımcıların sorumlulukları, herhangi bir durumda acil durum yönetimi, arama-kurtarma yönetimi, ilk yardım yönetimi belirlenip katılımcılar ve organizatörler tarafından imzalanıp yasal hale getirilmelidir.
Bireysel yapılan aktivitede arkadaşlık ve partnerlik ilişkileri çerçevesinde her şey kararlaştırılıp uygulanabileceği gibi esnek olabilir. Ancak yine de yukarıda sayılan program planlaması yapılıp acil bir durumda müdahaleyi kolaylaştırma açısından bölge sorumlularına bildirilmelidir.
Outdoor Risk Analizi
Güvenlik, fayda ve yararları dikkate alınmaksızın basitçe kazaların engellenmesi için yapılan işlerdir şeklinde tanımlanabilmektedir. Outdoor risk çeşitlerini genel olarak;
Katılımcı kaynaklı riskler
Ortam ve doğa koşullarına bağlı olan riskler
Organizasyon ve eğitim eksikliğine bağlı riskler olmak üzere risk gruplarını üç ana konu başlığında toplamak mümkündür.
Bazı durumlarda potansiyel risklerin farkına varılmıştır. Bazı aktiviteler yüksek risk içermektedir ve olumsuz bir durumda sansasyonel medya ilgisini çekmektedir. Örneğin, ülkemizde de arama-kurtarma derneklerinin veya birliklerinin yaptığı kurtarma operasyonları bazen canlı olarak yayınlanabilmektedir. Bunların bazıları mutlu sonlanmakta olsa da bazıları trajedi ile sonlanmaktadır.
Örneğin yüz güldüren bir örnek 2010 yılında Antalya Olympos bölgesinde Musa Dağı’nda dehidratasyona maruz kalmış iki Alman AKUT (Arama ve Kurtarma Derneği https://www.akut.org.tr/) üyelerince dağdan indirilmişlerdir. Ancak tüm Türkiye’yi hüsrana uğratan bir diğer örnek 2000 yılında Ağrı Dağında düşme sonucu hayatını kaybeden dağcı İskender Iğdır’ın operasyonla indirilmesidir.
Profesyonel olmayan halk kesimlerinin riskli aktiviteleri desteklememesi gerekmektedir. Potansiyel tehlike ve olası kazalardan dolayı birçok halk outdoor aktivitesi hazırlayanlar ve acenteler buna okullar dahil düzenli aktivitelerinin programlarını sunmalıdırlar. Aşağıda outdoor faaliyetlerine katılmak isteyenler için özellikle organizatörler için örnek bir dilekçe yer almaktadır.
Macera, mücadele ve risk açık alan outdoor/doğa aktivitesi eğitiminde sıklıkla kişisel katılımı ve liderlik kalitesini geliştirmede birlikte kullanılmaktadır. Katılımcıların macera, mücadele ve riske maruz kalması onları hasar ve zararla da karşı karşıya bırakmaktadır.
Açık alan outdoor/doğa aktivitesi eğitim programlarının sonucunda stres, yaralanma ve ciddi zarar olabilir. Zararları ve yaralanma riskini en aza indirmek için eğitimcilerin riski tanımlama, azaltma ve zararları kontrol etmeye ihtiyacı vardır.
Açık alan outdoor/doğa aktivitesinde risk yönetiminde gerçek risk derecelerini azaltmanın seviyeleri vardır. Güvenlik, her ne kadar garanti edilemese de en önemli noktadır. Çünkü aniden taş düşmesi, insan hatası, malzeme hatası, beklenmedik hava şartları gibi garanti edilemeyen birçok faktör vardır. Birçok durumda çok sert güvenlik standartlarını veya güvenlik önlemlerini uygulamaktan riski azaltmak daha kolaydır.
Outdoor Risk Dereceleri
Açık alan outdoor/doğa aktivitesinde yapılacak aktivitenin bireysel veya organize olmasına bağlı olarak değişmekle birlikte kaza denkleminin oluşumu açısından riski üç grupta incelemek sınıflandırma açısından kolaylık sağlayabilir.
Ortam ve Doğa Koşulları ile ilgili riskler:
Vahşi Doğa içinde yaşamaya alışık olmayan insanlar için her zaman yaşamsal önemde riskler içerir. Bu tür riskler doğanın kendisinden kaynaklanan risklerdir, örneğin kışın pist dışı yapılan kayak aktiviteleri çığ riskini içerir, yine doğada bazı alanlarda toprak kayması olabilir, dere kenarlarında yapılan kamplar sel riski içerir. Bu riskleri minimize etmek için doğada seyahat ve doğada yaşam kuralları konusunda mutlaka ön bilgi ve eğitim almak şarttır.
Bu nedenle aktivitenin gerçekleştirileceği bölgenin yapısı ve hava şartları önceden bilinmelidir. Yapılacak aktiviteye göre önlemler alınmalıdır. Örneğin bahar aylarında yapılacak bir kamp aktivitesi için sel riski olan dere kenarına kamp kurmayıp daha yüksek bir yer tercih edilmelidir.
Eğitimsiz ve deneyimsiz bireylerin, en uygun iklimsel koşullarda bile olsa doğada sürdürecekleri etkinlikler birçok riski de beraberinde getirir. Doğa şartları içinde ani hava değişikliği ve bu değişikliği önceden gözlemleyerek tespit edebilme yetisinden uzak olmak en birinci risk grubunu oluşturur. Çünkü özellikle de deniz seviyelerinden yüksek rakımlı tepelerde, açık alanlarda dağ başlarında vadilerin içlerinde hava akımlarına bağlı olarak hava koşulları da sürekli ve beklenemedik şekilde değişime açıktır.
En iyi hava koşullarında dahi en kötü hava şartlarında gerekli olan donanımların fazladan yük taşıma tembelliğine kapılmadan çantadan eksik edilmemesi gerekir. Önceden açılmış patikalar nispeten daha az risk içeren yürüyüş rotalarıdır.
İlk kez açarak yürüyeceğiniz rotaların riskini doğru hesap etmeniz gerekir. Taş düşmeleri, yağışlı havalarda yıldırım riski, karlı kış koşullarında çığ tehlikesi en belirgin doğal risklerdir. İklim şartlarına göre sıcak ve soğuk havanın da kendine has riskleri vardır. Soğuk havalarda uzuv donmaları, sıcak havalarda ise güneş yanıklarından tutun da aşırı sıvı kayıplarına bağlı sağlık riskleri doğa da sıkça karşılaşılan olaylardır.
Doğada yapılacak aktivitelerde aktivite ortamı ve iklim koşullarını göz önüne alarak en kötü duruma göre hazırlık yapmak gerekir.
Katılımcının Kendisinden Kaynaklanan Riskler:
Aktiviteyi gerçekleştiren birey öncesinde fiziksel ve psikolojik olarak iyi hazırlanmış olmalıdır, örneğin uzun bir dağ bisikleti faaliyetine katılıyorsa kondisyon olarak yeterli seviyede olmalıdır. Eğer herhangi bir geçici veya kalıcı hastalığı varsa önceden tedavisini olmalı gerekli ilaçlarını yanında taşımalı ve organizasyona bilgi vermelidir, yine üzerinde tedavi ve ilaç bilgilerini içeren bir kart taşımalıdır. Yüksek irtifa faaliyetine katılıyorsa veya bir dalış gerçekleştirecekse diş çürüklerini ve dolgularını kontrol etmelidir.
Bunlar gibi birçok fizyolojik hazırlığın yanında psikolojik olarak da yapacağı faaliyete hazırlanmalıdır. Psikolojik nedenlerle faaliyette sorunlar yaşamak da olası bir risktir. Örneğin; bireysel olarak gerçekleştirilen bir kaya tırmanış aktivitesinde kişi eğer zihinsel olarak yeterince hazır değilse limitlerinin üzerindeki bir rotada tırmanırken düşüp yaralanabilir, oysa o rotayı kendini iyi hissettiği bir günde bitirip tamamlayabilir.
Tek başına doğaya çıkmak veya grup tercihlerini gerekli ön araştırmayı yapmadan rastgele yapmak; grup ve rota hakkında bilgi almak yerine küçük ayrıntılara takılıp grup tercihini değiştirmek, motivasyon eksikliği, kendi risklerini minimize etmeden yol arkadaşı olarak hazırlıksız ve donanımsız arkadaş veya yakınlarını katılıma zorlayarak ilave sorumluluk yüklenmek; yürüyüş öncesi gecesinde alkol almak, uygunsuz beslenme tercihi, uykusuzluk hali sizler için beklenmedik tehlikelere kapı açabilir.
Gerekli ön hazırlığı yapmadan yola çıkmak, giysi tercihi yanlışları, vasıfsız ekipman seçimi ya da eksikliği, yürüyüş anında yapılan uyarıları dikkate almama, varsa rahatsızlığını gerek faaliyet öncesinde veya faaliyet anında görevlilerden saklama, sürekli kullandığı ilaçlarını beraberinde taşımama, terleyip üşüme korkusuyla yeterli sıvı almama, ara molalarda sigara içmek ve ya habersiz gruptan ayrılmak, alışık olmadığı durumlarda karşılaşılan panik atak hali, grubun düzen ve ahengini bozacak şekilde temposuz yürümek, ( ne hızlı – ne yavaş / Eğer başlangıçtaki temponuzu bir saat içinde ve sonrasında koruyamıyorsanız doğru tempoda yürümüyorsunuz demektir.) grup disiplinini bozucu davranışlarda bulunmak, grup içinde yüksek sesle tepkisini dile getirmek gibi davranış bozukluğu içinde olan sporcu kendisini riske etiği gibi bütün grubu da riske eder ve onların güven içinde günü tamamlamalarını engeller.
Organizasyon ve Eğitim Eksikliğinden Kaynaklanan Riskler:
Doğada yapılacak her türlü aktivite ön bilgi ve hazırlık gerektirir. Sorumluluğunun gereği olan hazırlıkları yapmadan sizi arasına alan ekip ya da yol arkadaşlarınız bilin ki sizin olduğu kadar kendilerini de riske atarlar. Bundan emin olmadığınız durumlarda o ekip içinde yer almamak en doğru tercih olacaktır.
Açık alan outdoor/doğa aktivitesinde özellikle doğa sporları ve bunlar içinde de bireysel olarak yapılanlar yani ekstrem sporlar yüksek risk içermektedirler.
Örneğin, serbest solo tırmanış, serbest atlayış gibi sporlarda hayatını kaybetme derecesinde riskler vardır. Ekstrem sporun öncülerinden Amerikalı Dan Osman tehlikeli bir spor olan solo serbest tırmanışı (free soloing) herhangi bir emniyet malzemesi ve ip olmadan kaya tırmanışı ayrıca iple serbest atlama (rope jumping) de yapmaktaydı. Yosemite National Park’da gerçekleştirdiği bir serbest atlayışta ipinin inceldiği bir yerden kopması sonucu 1998 yılında 35 yaşındayken hayatını kaybetmiştir.
İnsan zihni doğası gereği içinde barındığı bedenin güvenliğinden sorumludur. Bu nedenle alışık olmadığı şartlar ve koşullarla daha karşılaşmadan bile olasılıkları düşünerek tepki verir. Bilinmeyene yapılacak yolculukta zihnin gerekli deneyime sahip olmaması, güvenlik endişesiyle ALARM halini tetikler. İşte bu alarm hali tedirginlik, şüphe ve korkuya uzanan bir dizi tepkimelere sebep olur.
İşte bu ve benzeri tepkimelerden arınmamış bir zihin ve beden doğada sürekli risk altında demektir. İşte bu riski minimuma çekmek ancak zihnin ön bilgi ile doldurulup, minik uygulamalarla gerçekleşecek bir eğitim sürecini yaşaması ve deneyimlenmesi ile mümkündür. Bu eğitimler sadece ekipman, donanım, beslenme, fiziki kondisyon yeterliliği, ruhsal motivasyon ile sınırlanmayıp doğada seyahat ve yaşam kuralları, yön bulma, hava tahmini gibi doğa bilgisini de öğrenmeyi gerektirir.
Bunların Toplam ve Etkileşimiyle Oluşan Riskler:
Aktivite öncesinde alınması gereken önlemler planlama aşamasında listelenmelidir. Aksi takdirde risk artma eğiliminde olur ve ciddi bir hasar veya yaralanma ile sonuçlanabilir. Bütün bu riskler tek başına engellenebilir, ancak bir araya geldiklerinde sonucu olumsuz olarak etkilerler.
Açık alanda yapılan aktivite genelden bireye doğru özelleştikçe risk artmakta ve yaralanma ve hasar ihtimali ciddi boyutlara varmaktadır. Kazaların meydana gelmesinde dört element vardır:
Kalabalık olarak yapılan aktivitelerde kontrol zor olacağından riski sıfıra yakın olanlar tercih edilmelidir. Dolayısıyla katılımcılar zarar görmez ve sorumlular korunmuş olur. Örneğin büyük bir şehir parkında profesyonel tırmanıcılar kalabalık halk kitlesinin seyrettiği bir iniş gösterisi yapabilirler.
Bir sorumluya ortalama 8–10 kişinin düştüğü bir doğa yürüyüşü aktivitesinde parkur inişinde katılımcıların zarar görmediği ancak ayakkabılarının yıprandığı yani malzemenin zarar gördüğü türde aktivitelerdir.
Aktivite için gerekli bilgi ve deneyimlere sahip değilseniz bu deneyimlere sahip güvenebileceğiniz bir yol arkadaşı ya da ekibe kendinizi teslim etmek durumundasınız. Ekibin seçiminden seyahat hali ve sonrasına varana kadar uygulanması gereken kurallar dizini hakkında bilgi edinmeye çalışınız. Bunun bir spor olduğunu unutmadan beklentilerinizi belirleyiniz.
Kendinizi güvende hissetmediğiniz, sorularınıza cevap alamadığınız hallerde ekibe dahil olmamak sizin için daha hayırlı olacaktır. Yeterinden fazla sayılarda katılımlar durumunda ekstra ilave risklerin içine girdiğinizi de aklınızdan çıkartmayınız.
Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir, lütfen yazınız. http://www.turkeyoutdoor.org
Çoğunlukla yararlanılan Kaynak: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü “Ayşe Kalkan”’ın hazırladığı “Açık Alan Rekreasyonu, Doğa Sporları Yapan Bireylerin Bu Sporları Yapma Nedenleri: Antalya Örneği” başlıklı Yüksek Lisans Tezi
https://www.patikatrek.com/egitim-seminer/doga-yuruyusleri-riskli-midir/36.html