Temel Outdoor Eğitimi Ve Dağcılık / 3

Türkiye’nin Outdoor Sayfası olarak outdoor üzerine yazmaya devam ediyoruz. Outdoor eğitimi ve dağcılık ile ilegili ilk yazımıza ve ikinci yazılarımıza da göz atmanızı tavsiye ediyoruz. Bu yazı serinin ikinci yazısı niteliğindedir.

Kampçılık:

Kamp yapmak; arkadaşlarınız, aileniz, tabiat Ana veya üçü ile besleyici, bağ kuran bir deneyim olabilir. 2018’de 41,67 milyon mutlu kampçı eşyalarını topladı ve bir veya 2 günlüğüne vahşi doğaya gitti.

Çadır kampı, bizi teknolojiden kopup Doğa Ana ile yeniden bağlantı kurabileceğimiz güzel dış mekanlarda maceralara götüren hayatımızın yoğunluğundan bir kaçıştır.

Ancak kamp gezinizi konforlu ve dolayısıyla keyifli hale getirmek için ne yaptığınızı bilmeniz ve doğru donanıma sahip olmanız gerekir. Aksi takdirde, mükemmel kamp gezisi vizyonunuz gerçekte bir kabusa dönüşebilir.

Eski moda bir kamp gezisinde, fiziksel sağlık yararlarından stresten kurtulmaya kadar pek çok neden var. (Uyku tulumu varken hafızalı köpük şilte kimlere ihtiyaç duyar?) Doğa ile güvenli, rahat ve heyecan verici bir deneyim için kampta Yapılması ve Yapılmaması Gerekenler’i derledik. Türkiye’ Outdoor Sayfası olarak yazmaya devam ediyoruz.

Kamp Teknikleri:

Kampçılık dağcılığın temelidir, iyi kampçı olmayan dağcı olamaz. Düzgün bir kamp, çadır düzeni ve mutfak uygulamaları konfor getirir. Doğa ortamının korunması bizim konforumuzdan daha önemlidir.

Doğada Geceleme Teknikleri

• Kamp Yeri Seçimi
• Yerel Tehlikelerden Korunma
• İklimsel Koşullara Uyum
• Kampta Yaşam
• Mutfak Uygulamaları
• Çevrenin Korunması

Kampta Geceleme Türleri:

• Doğal oluşumlarda geceleme
• Barınak hazırlama
• Bivaklama
• Karlı alanlarda özel yöntemler

Çadırlı kamplar

• Ana Kamplar: Büyük ve her türlü ihtiyacı karşılayan daimi kamplar
• Geçici Ana Kamplar: Daimi kamplardır ancak kapsamları geniş değildir
• Ara Kamplar: Geçici kurulan kamplardır
• Rotanızdan çok uzaklaşmadan kamp kurun
• Su kaynaklarına yakın olun ama kampınızı 60-70 m.den yakına kurmayın
• Kış koşullarında, karların temiz ve bol olduğu bölgeyi seçin
• Sürekli kullanılan ve hasar görmüş kamp yerlerini tercih edin
• Doğal bitkisi olmayan, aşınmayacak alanları seçin

Kamp Esnasında Yerel Tehlikelerden Korunma

• Ağaç altlarına çadır kurulmamalıdır
• Taş düşmesine elverişli alanlara çadır kurulmamalıdır
• Vadi tabanlarına kamp kurulmamalıdır
• Yıldırım ve çığ düşmelerinden korunaklı yerlere kamp kurulmalıdır
• Su kenarlarına vahşi hayvanlar inebileceğinden, dikkatli olunmalıdır

Kampta İklimsel Koşullara Uyum

• Rüzgar yönü mutlaka hesaba katılmalıdır
• Rüzgarı kesmek için kar duvarı ya da taş ile etrafını örün
• Soğuk hava, vadilere ve çanaklara çökeceğinden tercih edilmemelidir
• Geceleri su kenarları daha soğuk olduğundan tercih edilmemelidir,

Kampta Yaşam

• Mevcut patikaları kullanın, kestirmeleri kullanmayın
• Mümkün olduğunca her zaman mevcut kamp yerlerini kullanın
• Ortak bir tuvalet alanı belirleyin
• Tuvalet ihtiyacınızı, su kaynağı, patika, ve kamp yerlerinden uzakta giderin
• Ateş yakmak yerine ocak kullanın
• Temizlik işlerinizi kamp ve su kaynaklarından uzakta yapın
• Çiçekler, kayalar ve diğer doğal özellikleri tahrip etmeyin
• Vahşi hayvanlara müdahale etmeyin (besleyerek)
• Ekip olarak çöplerinizi ve sizden önce bırakılanları da toplayarak şehre götürün
• Bulduğunuzdan daha temiz bırakın

Doğada Mutfak Uygulamaları

• Mutfak işlerini yaparken; temiz, düzenli ve becerikli olun
• Çadırın içinde ocak yakmayın ama çadıra yakın bir düzenek hazırlayın
• Yaban hayatına zarar vermemeli, ilgilerini çekmemeli
• Rüzgarda doğaya savrulacak yiyecek ve çöpler olmamalıdır
• Ocak yerinizi rüzgardan korunaklı bir yer seçin ya da bu hale getirin

Kamp Esnasında Çevrenin Korunması

• Doğaya en zarar veren kamp yerleri iyiden kötüye şöyle sıralanabilir
• Mevcut, zaten tahrip olmuş kamp yerleri; daha fazla zarar veremezsiniz
• Kayalık yamaçlar; sağlam, yekpare kaya kampçılığın bütün zararlarına dayanır
• Büyük bir ormanın tabanındaki ölü yapraklı zeminler
• Çimenlik – çayırlık zemin; kırılgan ekosistem; çadır yerini 2-3 güne değiştirin
• Karlı kamp yerleri; kar eriyince izler kaybolacaktır
• Yüksek irtifada ki bitki kaplı çayırlar, çok kırılgan ekosistem
• Su kenarları, aşırı kırılgan ekosistem, 70 m.den yakına kamp kurmayın

Kamp Planlama:

• Ekibin Seçimi
• Rotanın Seçimi
• Ulaşım ve Operasyonun Planlanması

Kamp Organizasyonu:

• Çadır gruplarının belirlenmesi
• Grup üyelerinin gereksinimlerini belirleyip, eksiklerini gidermesi
• Görev dağılımı yapılması
• Önemli: Dağ faaliyeti şehirde başlar şehirde biter

Doğada Karşılaşılabilecek Tehlikeler:

• Taş Düşmeleri
• Yamaç çıkış ve inişlerinde, özellikle kalabalık gruplarda dikkat edilmesi gereken bir durumdur
• Çarşak, çürük bir kulvarda, diğerlerine zarar verecek boyutta taşlar yuvarlanabilir
• Grup olduğunca birbirine yakın tırmanmalıdır
• Yuvarlana bir taş gördüğünde “TAŞ” diye bağırmalıdır

Hava Durumuna Bağlı Tehlikeler

• Yıldırım Düşmesi
• Özellikle yüksek bölgelerde ve kapalı havalarda meydana gelebilecek ciddi bir tehlikedir
• Vücuda yakın açıkta metal bulundurmamak, bacakları birleştirip beklemek ve ağaç altlarından uzak durmak gerekir
• Fırtına
• Yüksek irtifalarda yapılan faaliyetlerde hava koşullarının bozması ve şiddetli rüzgar devam etmeyi ve geri dönmeyi imkansız hale getirebilir.
• Fazlasıyla düşen hava sıcaklığı dağcının sağlığını olumsuz etkileyebilir

Karlı Bölgelere Bağlı Tehlikeler

• Çığ
• Karlı bölgelerde karşılaşabilecek en ciddi risktir
• Ekspedisyondan birkaç gün önce hava durumu takip edilmelidir
• Bölge koşullarını tanımak, çığ bölgelerini öğrenmek gerekir
• Ekspedisyon sırasında riskli bölgelerde çığ testi yaparak analiz etmek gerekir
• Risk görülmese bile bilinen bu bölge yatay değil, dik kesilmelidir

Güneş

• Yükseklere çıkıldıkça, güneş etkisini daha yoğun hissettirmeye başlar
• UV ışınlarını etkisini artar
• Ortamda kar varsa, yansıma ikinci bir güneş etkisi yapar
• Ciddi güneş yanıklarına ve kar körlüğüne neden olabilir.
• Güneş gözlüğü ve yüksek faktörlü koruma kremleri kullanmak gerekir

Yapısal Olmayan Tehlikeler

• Ekip İçi Problemler
• Doğada motivasyon her zaman en önemli etkenlerden biridir.
• Güç koşullar ve kişisel farklılıklar, grup içi uyumsuzları ve çatışmaları beraberinde getirebilir
• Grubun birbiriyle uyumunu ve olası sorunları önceden tespit etmek gerekir
• Eğer grup birbiri ile hiç tırmanmamış ise, ekspedisyon öncesinde bir hazırlık tırmanışı yapmak faydalıdır.
• Yön Kaybetme
• Özellikle ormanlık alanlar, sis, fırtına gibi doğa olaylarında yaşanabilir

Aktiviteye başlamadan önce yeterli bilgiyi toplamak; haritalar edinmek, krokiler çıkarmak ve etkinlik sırasında pusula, GPS gibi araçlar yardımıyla yön saptaması yapılmalıdır.

Sağlık Sorunları

• Hipotermi
• Frozbit
• Yüksek İrtifa Hastalığı
• Akut Dağ Hastalığı
• Akciğer Ödemi
• Beyin Ödemi
• Kazalar
• Zehirlenmeler
• Yaralanmalar

Yüksek İrtifa Fizyolojisi

• İrtifa ile Gerçekleşen Yapısal Değişikliker ve Sonuçları
• Her 150 metrede sıcaklık 1 derece düşer:   vücut sıcaklığı kaybı; hipotermi
• Atmosferik ve barometik basınç düşer: hücrelerin oksijen yetersizliği; hipoksi
• Hipoksi: Kan Hücrelerinin Dolayısıyla Dokuların Oksijensiz Kalması
• İrtifa arttıkça atmosferde ki oksijen oranı değişmez (%21) ancak oksijen basıncı düşer,
• Basınç düştüğünden alveollerden kan hücrelerine yeterli oksijen geçemez,
•  Solunum derinliği ve kalp atışı hızlanır,
• Hipoksi yüksek irtifa dağ hastalıklarının nedenidir.
• Kan hücrelerinin dolayısıyla dokuların oksijensiz kalması
• Baş ağrısı, mide bulantısı, baş dönmesi, dikkat toplayamama
• Kandaki CO2 düşer, kan bazik hale geçer ve böbrekler çalışır
• Hipoksi yüksek irtifa dağ hastalıklarının nedenidir.

Hipoksi Sonucu Gelişen Hastalıklar
Akut Dağ Hastalığı
Kronik Dağ Hastalığı
Subakut Dağ Hastalığı
Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi
Yüksek İrtifa Beyin Ödemi
Yüksek İrtifa Periferal Ödemi
Yüksek İrtifa Retinal Kanamalar
Yüksek İrtifa Gastrointestinal Kanamalar
Yüksek İrtifa Uykuda Periyodik Solunum
Tromboembolik Rahatsızlıklar
Immunsupresyon ve İyileşme Rahatsızlıkları
Hipoksi Harici Gelişen Hastalılar
Soğuk Yaralanmaları ve Hipotermi
Solar Radyasyon Yaralanmaları
Yüksek İrtifa Faranjit ve Bronşiti
Karbon Monoksit Zehirlenmesi
Akut Travma ve Ortopedik Yaralanmalar
Sindirim Sistemi ile ilgili Hastalıklar
Enfeksiyonel Hastalıklar
Böcek, sürüngen ve Hayvan Saldırıları
Akrofobi, Anksiyete ve Panik Bozukluklar
Yıldırım Çarpması Yaralanmaları

Akut Dağ Hastalığı (Acute Mountaın Sıckness)

• Yükseklik hastalıklarının en yaygın olanı ve en çok bilinenidir.
• Sıklıkla 2000 m. ve özellikle 2500 m. irtifanın üzerinde görülür.
• Belirtiler sıklıkla yüksek irtifaya erişimle birlikte 6-10 saat içinde baskındır.
• Aklimatizasyon sağlanırsa belirtiler 1-2 gün içinde ortadan kalkar. Aksi taktirde hastalık daha da ilerleyerek ödem yaratır.

Belirtileri

• Baş ağrısı ve baş dönmesi
• Yorgunluk ve bitkinlik hali
• İştahsızlık
• Mide bulantısı ve istifra
• Diyare
• Uykusuzluk ve uyku problemleri
• Garip rüyalar görme
• Solunum ve nefes daralması
• Zihin bulanıklığı
• Burun kanaması

Yüksek irtifa akciğer ödemi (hıgh alt. Pulmonary edema)

• Akut dağ hastalığının ilerlemiş formunda kardiyojenik olmayan yapıda ciddi bir rahatsızlıktır
• Akut dağ hastalığına yakalanıp, aklimatize olmayan bireylerde ortaya çıkar.
• Ciğerlere ödem şeklinde sıvı dolumuyla ve solunum zorlanmasıyla karakterizedir.
• İrtifa kazanımı arttıkça yakalanma riski de artar.
• Nadiren çok yüksek olmayan irtifalarda görülebilir.
• Genç bireylerde daha sıklıkla görülür.
• Yüksek irtifaya erişimden 6 saat içinden daha uzun süreye kadar ortaya çıkar.
• Acil müdahale edilmezse en fazla 12 saat içinde koma hali ve ardından ölümle sonuçlanabilir.

• Akciğer ödemi şüphesi olan birey vakit kaybetmeden alçak irtifalara indirilmelidir.

Belirtileri

• Baş ağrısı ve baş dönmesi
• Yorgunluk ve bitkinlik hali
• Kesilmeyen kuru öksürük
• Nefes almada zorluk çekme ve hırıltılı nefes
• Göğüs ağrısı ve solunum halinde sıkışıklık
• Pembe renkte ve ya kanlı-köpüklü balgam çıkarma
• Ciltte morarmalar
• Bilinç kaybı

Yüksek irtifa beyin ödemi (hıgh alt. Cerebral edema)

• Akut dağ hastalığının oldukça ilerlemiş formlarından biridir ve en ölümcül olanıdır.
• Akciğer ödemine kıyasla daha nadir görülmekle birlikte çok daha tahrip edicidir.
• Beyinde ödem ve şişme olmasıyla ve kafatasına baskı yapmasıyla karakterizedir.
• Yüksek irtifaya erişimle birlikte kısa sürede ortaya çıkabildiği gibi genellikle birkaç gün içinde ortaya çıkar.
• Uzmanlar beyin ödemi şüphesi olanlara düz bir çizgide yürüme testi uygulanmasını önermektedir. Düz bir çizgi halinde düzgün adım atamayan bireylerde beyin ödemi olması kuvvetle muhtemeldir.
• Beyin ödemi belirtileri gösteren birey derhal aşağıya indirilmelidir.
• Acil müdahale edilmezse 12 saatten daha kısa bir sürede kalıcı sakatlıklarla, koma haliyle ve ölümle sonuçlanabilir.

Belirtileri:

• Kuvvetli ve kesilmeyen baş ağrısı
• Baş dönmesi ve zihin bulanıklığı
• Bilinç kaybı
• Hafıza kayıpları, anlamsız ve ilişkisiz konuşmalar
• Halisülasyon Görme
• Gözde kararma ve körlük
• Hareketsizlik
• Lokal veya yaygın ağrılar

Yüksek irtifa uykuda periyodik solunum (high alt. Perıodıc breathıng of sleep)

• Cheyne Stokes respirasyonu (solunumu) olarak da isimlendirilir.
• Solunum hacminin ve solunum gücünün azalması hali periyodik solunum durumunu ortaya çıkarır.
• Periyodik solunumda 5-10 saniyelik apne (hava akımının kesilmesi) durumunu takiben, 10-15 saniyelik ventilasyon (hızlı nefes alıp-verme) süreci karakterizedir. Bu açıdan uyku apnesiyle tam olarak aynı sürece sahip değildir.
• Periyodik solunum uyku esnasında etkin bir şekilde ortaya çıkabilir ve bireyi rahatsız edebilir.
• Uykudaki birey periyodik solunuma girerse boğulma hissine kapılıp, hızla uyanabilir. Bu şekilde uyku kalitesi bozulabilir.
• Aklimatizasyon sağlanmasıyla belirtiler ve rahatsızlık genellikle ortadan kalkar.

Belirtileri:

• Uyku sırasında kısa saniyelerle soluk kesilmesi ve bunu takiben hızlı nefes alımı
• Boğulma hissine kapılma
• Vücut üzerinde baskı hissetme
• Uykudan sık-sık uyanma
• Garip rüyalar görme

Immunsupresyon Ve İyileşme Zayıflıkları (Immune Suppressıon And Poor Wound Healıng)

• Immunsupresyon, bağışıklık sisteminin (immun sistem) dış etkilere karşı savunma etkinliğinin zayıflamasıdır. Bu durumda olan kişinin, dış hastalıklara karşı savunma gücünde azalma meydana gelir ve kişi hastalıklara yakalanma açısından daha korumasız hale gelir.
• Genellikle çok yüksek ve ekstrem irtifalarda ortaya çıkar. Immunsupresyon sürecinde olan birey, özellikle bakteriyel enfeksiyonlara yakalanma açısından daha riskli hale gelir.
• İyileşme zayıflıkları da immunsupresyonun bir uzantısıdır. Bağışıklık sistemi zayıflayan bireyde herhangi bir yaralanma olması halinde, yaranın iyileşme hızı deniz seviyesine göre daha yavaştır.

Belirtileri

• Bitkinlik ve yorgunluk hissi
• Enfeksiyonel rahatsızlık belirtileri
• Ağrılı yaralarda acı hissinin sürekliliği
• Süreklilik arz eden ağrılar

Akrafobi, Anksiyete Ve Panik Atak

• Yüksek irtifalı dağlar coğrafi konumları ve yapıları gereği, özellikle kent hayatına alışmış bireylere ortamda bulunma açısından oldukça zor gelebilmektedir. Özellikle dikey yapılı yükseltiler, şiddetli düzeydeki olumsuz hava şartları,..vb. diğer risk yaratıcı unsurlar bazı bireylerin psikolojilerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
• Söz konusu olumsuz etkilenmeler genellikle akrofobi (yükseklik ve yüksek yerde bulunma korkusu), anksiyete (endişe ve kaygı sorunları) ve panik ataklar şeklinde görülmektedir.
• Pek çok kişi bu olumsuzlukları deniz seviyesindeki bölgelerde de yaşamaktadır. Ancak yüksek irtifa koşulları söz konusu olumsuzların ortaya çıkma riskini arttırabilmektedir. Bazı kişiler ise bu olumsuzluklarla yüksek irtifada ilk kez tanışmaktadırlar.
• Hipoksi ve hiperventilasyon olumsuz etkilenimleri arttırabilir.
• Söz konusu psikolojik etkilenimler anksiyete ve panik atak nöbetine dönüşürse, birey faaliyetini sürdüremez hale gelir. Öyle ki doğru bildiklerini bile yapamaz hale gelebilir. Bu durum pek çok yüksek irtifa hastalığının ve dağ kazasının tetikleyicisidir.
• Tüm bu sebepler yüksek irtifaya psikolojik uyum ve anksiyete panik atak nöbetlerinin engellenmesi, hastalıkların ve yaralanmaların önlenmesi açısından en önemli etkenlerden biri olduğunu göstermektedir.

Belirtileri

• Nefes darlığı ve nefes alamama hissi
• Kalp çarpıntısı
• Terleme
• Gergin ve kaygılı olma  
• Bazı durumlarda baş ağrısı ve titreme
• Kötü bir şey olacağı düşüncesi
• Ölecekmiş gibi hissetmek

Yüksek irtifanın etkileri / Özet

• Yüksek irtifada düşen fiziksel performans
• Azalan kalp debisi
• Azalan oksijen doygunluğu
• Soluma eforunun artması
• Kan hacminde ani azalma
• Uyku hipoksisi (uykuda oksijen yetmezliği)
• Aklimatizasyon ve fizyolojisi vücudunun yüksek irtifaya göre uyumudur.
• Artan solunum hacmi artan akciğer arteri basıncı
• Artan kalp debisi
• Artan alyuvar sayısı artan oksijen ulaştırma kapasitesi vücut dokularındaki değişimler
• Uyum süresi kişiden kişiye ve koşullara göre değişiklik gösterir.
• Yükseğe çık,
• Alçakta uyu
• Kademeli tırman
• İyi beslen
• Devamlı sıvı al
• Takım arkadaşlarını kontrol et
• Hırsına yenilme,
• Rahatsızlığını arkadaşlarına söyle
• Semptonları görülünce tebrini al,
• Gerekirse hızla aşağı in
• Yavaş hareket et

Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir, lütfen yazınız. http://www.turkeyoutdoor.org

Referanslar/ Kaynakça:

• http://www.altitude.org
• http://www.zirvedagcilik.net, Araştırma, Derleme ve Yazı : Türker Adakale
• http://www.tolgakanik.com, Çeviren ve Derleyen: Tolga Kanık
• Dağcılık ve Yükse İrtifa, Abdülmecit Doğru
• Dağcılık Zirvelerin Özgürlüğü, Don Graydon – Kurt Hanson, Homer Kitapevi
• Ana kaynak olan “Temel-Kampçılık-ve-Doğada-Yaşam_tafa-1.pdf” adlı doküman internetten bulunmuştur.