Outdoor Türkiye:
Bu yazı dizisi Türkiye’nin Outdoor Sayfası’nın ilgililerinin dikkatini çeken ekstrem sporlar hakkındaki yayınlarından oluşmaktadır. Güvenli ve eğlenceli ekstrem sporlar için serideki diğer yazılara da bakmanızı tavsiye ediyoruz. Outdoor Ekstrem sporları bu yazı dizisinde. İlk yazımızda ekstrem spor ne demektir sorusunun cevabını vermiştik. Outdoor aktiviteleri nelerdir başlıklı yazımızda bazı ekstrem sporlarını isim olarak tanıttık. En Popüler Ekstrem Sporlar başlıklı yazımızda ise Türkiye ve dünyada en çok tercih edilen 42 ekstrem sporun her birini birer kısa paragraflar tanıttık.
Bouldering / Kaya Tırmanışı
Ekstrem sıra dışı sporları tanıtmaya devam ediyoruz. Önceki yazılarımızda da belirttiğimiz gibi tanıtılan ekstrem sporların bir kısmı yüksek riskleri sebebiyle devletlerce yasaklanmış, bir kısmı outdoor aktivitesi olarak turizm sektörünün içerisinde yer almakta, bir kısmı da sadece profesyonel lisanslı sporcular tarafından yapılabilmektedir. Türkçe’ye kaya tırmanışı olarak çevrilen ekstrem outdoor sporlardan BOULDERING aktivitesini tanıtıyoruz. Bouldering ile ilgili temel bilgilerin neredeyse tamamı ingilizce kaynaklarda yer aldığı için çeviri yoluyla elde ettiğimiz bilgilerle yazımızı zenginleştirdik.
Bu yazımızda Türkiye’de de az da olsa yapılan bouldering aktivitesini tanıtacağız. Bouldering Türkçe’de kaya tırmanışı olarak bilinse de bu Bouldering ne demek sorusunun cevabı sadece kaya tırmanışı değildir. Bouldering Nasıl Yapılır sorusunun cevabı sadece kaya tırmanışı yapmak değil, daha fazlasıdır. Bu yazı dizimizde öncelikle bouldering ne demek sorusunun cevabını vereceğiz. Türkiye’deki özellikle İstanbul bouldering ve Ankara bouldering kulüpleri, kaya tırmanışının nasıl yapıldığı, boulder tırmanış, bouldering ekipmanları, bouldering tırmanış teknikleri ile ilgili detaylı bilgiler vereceğiz.
Bouldering Nedir? Nasıl Yapılır?
Bouldering’in ne demek olduğunu ve Türkçe’de bouldering denilince neyin anlaşılması gerektiğini tespit edebilmek için öncelikle boulder teriminin İngilizce anlamını bilmemiz gerekir.
Boulder Ne Demektir:
Boulder ne demektir sorusunun cevabı bouldering tanımlarını anlamak için önemlidir.
- Boulder İngilizcede tipik olarak erozyonla pürüzsüz bir şekilde aşınmış olan büyük bir kaya parçasıdır.
- Cambridge Sözlüğe göre ise boulder: havanın veya suyun hareketiyle yumuşatılmış büyük, yuvarlak bir kaya parçasıdır.
- Boulder, Oxford sözlüğnde: genellikle, erozyonla pürüzsüz hale gelmiş büyük kaya parçası’,
- Sesli sözlükte ise boulder: iri kaya parçası, büyük taş, büyük kaya, yumru kaya anlamına gelmektedir.
- Boulder, hava koşulları ve erozyon nedeniyle, bulunduğu temel kayadan ayrılması ile oluşmuş büyük kaya parçalarıdır diyebiliriz.
- Mühendislik ve jeolojide, belirli boyutlardaki aşınmış kayaların, çeşitli sistemlerle sınıflandırılmasıyla (Wentworth ölçeği gibi) doğrusal boyutunun 25.4 cm’den büyük olan kaya parçalarına boulder denmektedir.
Tırmanış yapılan kaya blokları genellikle, eskiden volkanik faaliyetlerin yaşandığı coğrafyalarda ve dağlık bölgelerde bulunmaktadır. Kayalar, doğal sonuçlarla vadi tabanına düşüp, yüzyıllar boyunca çeşitli hava olaylarına maruz kalmasıyla birlikte, günümüzdeki boulder kavramı oluşmuştur.
Yukarıdaki boulder tanımlarının ortak özelliklerini dikkate aldığımızda boulder erozyon ya da su sebebiyle aşınmış, bağımsız kaya bloğudur. Boulder kayalar oluşumunun hava ya da su yoluyla olmasına göre yuvarlak, köşeli, yamuk ya da keskin hatlı ve farklı geometrik formlarda bulunan genellikle üç boyutlu kayalardır. Dolayısıyla boulder Türkçe’ye aşınmış kaya parçası veya dik kaya olarak çevrilebilir.
Bouldering Ne Demektir?
Bould tanımının fiil eki almış türevi olan bouldering Türkçe’ye genellikle kaya tırmanışı olarak çevrilmektedir.
Bouldering’in Türkçe çeşitli tanımları yapılabilir. Bouldering:
- Küçük kaya tırmanışı,
- Boulder bloklarında yani aşınmış kayalarda yapılan bir tırmanış biçimi,
- Yerden çok fazla yükselmeden, kaya üzerinde genellikle yatay gidilerek, bazen de dikeydir balkondur takılarak yapılan kaya tırmanışı çeşidi,
- Teknik beceri ve dayanıklılık konusunda gelişmeyi sağlayan kaya tırmanışı çeşidi,
- Kısa yan geçiş anlamlarına gelmektedir.
- Birkaç metreden, 15 metreye kadar yüksekliklerdeki kaya bloklarında yapılan, yüksek fiziksel yeterlilik (özel kuvvet, teknik, mental yeterlilik) gerektiren, ip, teknik malzeme kullanılmadan yapılan tırmanışlar,
- Dağcılık disiplini içerisinde ender görülen yarışma anlayışının uygulandığı kaya tırmanış şekli,
Bu tanımlar üzerinden bakıldığında, kısaca Bouldering; bu erozyon sonucu oluşmuş dik kayalara tırmanma, kayalarda yatay ilerleme veya ip veya teknik malzeme kullanılmadan yapılan kaya tırmanışları için kullanılan outdoor ekstrem spor çeşididir.
Bouldering Nasıl Yapılır?
Bouldering, halat veya koşum takımı kullanılmadan küçük kaya oluşumları veya yapay kaya duvarları üzerinde gerçekleştirilen bir serbest tırmanış şeklidir. Bouldering herhangi bir ekipman olmadan yapılabilse de, çoğu dağcı ayaklarını sabitlemeye yardımcı olmak için tırmanma ayakkabıları, ellerini kuru tutmak ve daha sıkı bir tutuş sağlamak için tebeşir ve düşmelerden kaynaklanan yaralanmaları önlemek için tırmanma paspasları kullanır.
Halatsız gerçekleştirilen serbest solo tırmanıştan farklı olarak, kaya tırmanma problemleri (bir tırmanıcının tırmanışı tamamlamak için gerçekleştirdiği hareketlerin sırası) genellikle 6 metreden (20 ft.) Daha kısa boyludur.
Bir tür kaya problemi olan traversler, tırmanıcının bir uçtan diğerine yatay olarak tırmanmasını gerektirir. Yapay tırmanma duvarları, kaya tırmanıcılarının doğal kayaların olmadığı alanlarda iç mekanlara tırmanmasına olanak tanır. Ek olarak, hem iç hem de dış mekanlarda bouldering yarışmaları düzenlenir.
Sporcular, bouldering yaparken ellerinin kaymasını önlemek amacıyla magnezyum tozu, kaya tırmanış ayakkabısı, crashpad (taşınabilir tırmanış minderi diyebiliriz) gibi bir kaç temel ekipman kullanırlar.
Sporcular bouldering yaparken, kayadaki çıkıntılara tutarak ve basarak yükselir. Bu sırada diğer tırmanıcılar, kişinin düşme ihtimaline karşı dengeli bir düşüş yapması için spot alırlar. Bu destek, dengesiz bir düşüş esnasında sporcunun minder dışına düşmesinin önüne geçer.
- Bouldering yapılan kayalar 4 metreden 15 metreye kadar değişiklik gösterebilir.
- Kaya üzerinde güvenle hareket edebilmek için, ayak hareketlerini ve tutuş tekniklerini öğrenmek gerekir.
- Bazı durumlarda fazla yükselmeden yatay rotalar izlenerek uygulanır,
- Beceri gelişimi için kollar ve bacakların çapraz tutuşlar ya da basmalar yapılarak ilerlenmelidir.
- Bouldering’in özelliği tırmanırken herhangi bir halat ya da kemer sistemi kullanılmamasıdır.
- Bouldering yapabilmek için kondisyon, esneklik, güç, nefes ayarı yapabilmek, milimetrik hamleler, zeka ve tecrübe gerekir.
Bouldering Nasıl Ortaya Çıktı?
Kaya tırmanışı ilk olarak 1800’lerin sonlarında bir spor olarak ortaya çıktı. İlk kayıtlar, tırmanıcıların ayrı bir disiplin olarak değil, daha büyük tırmanışlar için eğlenceli bir eğitim biçimi olarak şimdi kaya tırmanışı olarak adlandırılan şeye dahil olduklarını anlatıyor. Bu süre zarfında, “kaya tırmanışı” ve “sorun” sözcükleri ilk olarak İngiliz tırmanma literatüründe ortaya çıktı.
Oscar Eckenstein, Britanya Adaları’ndaki faaliyetin erken bir savunucusuydu. 20. yüzyılın başlarında, Fransa’nın Fontainebleau bölgesi, ilk adanmış bleausardların (veya “boulder’ların”) bazılarının ortaya çıktığı önemli bir tırmanma alanı olarak kendini kurdu. Bu sporculardan Pierre Allain, kaya tırmanışı için kullanılan özel ayakkabıyı icat etti.
1950’lerin sonlarından 1960’lara kadar, Amerikalı matematikçi John Gill sporu daha da ileriye götürdü ve bu süreçte bouldering’i ayrı bir disiplin olarak ayıran birkaç önemli yeniliğe katkıda bulundu. Gill daha önce, hareketler ve vücut pozisyonları için belirlenmiş bir zorluk ölçeğine sahip bir spor olan jimnastiği takip etti ve bouldering’in odağını zirveye ulaşmaktan bir dizi ambarlarda gezinmeye kaydırdı.
Gill, kapalı uçlu bir derecelendirme sistemi geliştirdi: B1 sorunları, zamanın en zorlu halatlı yolları kadar zordu, B2 sorunları daha zordu ve B3 sorunları bir kez tamamlanmıştı. Gill, tırmanıcıların ellerini kuru tutmanın bir yöntemi olarak tebeşiri tanıttı, dinamik bir tırmanma tarzını teşvik etti ve beceriyi tamamlamak için kuvvet antrenmanının önemini vurguladı. Gill yetenek ve etki açısından geliştikçe fikirleri norm haline geldi.
Bouldering’in Gelişimi:
Bouldering, ipli tırmanış ve dağcılık için bir egzersiz yöntemi olarak gelişmiştir. Boldering yaparken özel bir donanım olmadan, tırmanıcılar sadece özel bir tırmanış ayakkabısı, ellerini kuru tutmak için tebeşir tozu ve açık hava tırmanışlarında düşüş etkisini hafifletmek için süngerden yapılma minderler kullanabilir.
Serbest yalnız tırmanışının aksine küçük kaya tırmanışı genellikle 6 metreden yüksek olmayan rotalarda (tırmanışın tamamlanması için izlenen yol) yapılır.
Bouldering (küçük kaya tırmanışı), tırmanışçıların, istediği hareketleri güvenli bir yükseklikte tekrar tekrar denemesine olanak vermektedir. Ayrıca yapılan egzersizler sonucu parmak gücünde ve dayanıklılıkta gözle görülür bir gelişme sağlamaktadır.
1980’lerde iki önemli eğitim aracı ortaya çıktı. Önemli bir eğitim aracı, düşmeden kaynaklanan yaralanmalara karşı koruma sağlayan ve kaya tırmanıcılarının aksi takdirde çok tehlikeli olabilecek alanlarda tırmanmasına olanak tanıyan “çarpma yastıkları” olarak da anılan bouldering paspaslardı. İkinci önemli araç, sporun açık havada tırmanılmayan alanlara yayılmasına yardımcı olan ve ciddi dağcıların yıl boyunca antrenman yapmasına olanak tanıyan kapalı tırmanma duvarlarıydı.
Sporun popülaritesi arttıkça, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yeni tırmanma alanları geliştirildi ve daha fazla sporcu bouldering yarışmalarına katılmaya başladı. YouTube videoları ve tırmanma blogları, dünyanın dört bir yanındaki kaya tırmanışçılarının teknikleri hızlı bir şekilde öğrenmesine, zor sorunları bulmasına ve yeni tamamlanan projeleri duyurmasına yardımcı olduğundan, 2000’lerin başında sporun görünürlüğü büyük ölçüde arttı.
20. yüzyılda her biri farklı zorluk derecesine sahip pek çok rota geliştirilmiştir. Rotaların tırmanılabilirliğini (zorluk derecesini) göstermek için pek çok değişik derecelendirme sistemi geliştirilmiştir. Fakat günümüzde V-ölçeği (ABD’de) ve Fontainebleau ölçeği (Avrupa’da) yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bouldering Yarışmaları:
Özel spor salonlarındaki yapay tırmanış duvarları ile mevsim veya etraftaki kayaların yapısından bağımsız olarak kapalı alanda antrenman yapılabilir. Açık ve kapalı alanlardaki rotaları kapsayan pek çok uluslararası yarışma bulunmaktadır.
Tarihte ilk olarak bu kaba tanımla başlayan Bouldering, uzun yıllar sonra Olimpiyatlara girecek kadar ciddi bir spor dalı haline gelmiştir. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra sportif nitelik bakımından, tırmanışın diğer branşlarından tamamen ayrılmaya başlamıştır.
Genel anlamda bir bouldering rotasının başarılı bir şekilde tamamlanmış sayılması için, başlangıç noktasından tırmanarak, düşmeden bloğun üzerine çıkılması gerekmektedir. (Top-out). Üstüne çıkmadan belli tutamaklarda biten boulderlar da var fakat istisnalar kaideyi bozmaz Tırmanıcı, varsa özel giriş kuralı ve hattın gidişiyle ilgili özel kurallar veya eliminasyonlara sadık kalarak tırmanmalıdır.
Günümüzde Bouldering’de beş altı metrelik yükseklik normal olarak kabul görse de, bunun üzerinde olan yüksekliklerdeki bloklara High Ball (Yüksek blok) denmektedir. Sekiz, dokuz metrenin üzerindeki tırmanışlar Free Solo(ipsiz tırmanış) olarak adlandırılırsa yanlış olmaz. Örneğin Jason Kehl’in 2002 yılında, Bishop/Amerika’da çıktığı V12 derecesindeki Evilution adlı bouldering rotası yaklaşık 17 metreyi buluyordu.
Spor, başlangıçta halatlı tırmanışlar ve dağcılık için bir eğitim yöntemiydi, bu nedenle dağcılar yerden güvenli bir mesafede belirli hareketler yapabilirlerdi. Ek olarak, spor dayanıklılık oluşturmaya ve parmak gücünü artırmaya hizmet etti. 20. yüzyıl boyunca kaya tırmanışı ayrı bir disipline dönüştü.
Bireysel problemlere, zorluk derecesine göre derecelendirmeler verilir. Bouldering tarihi boyunca kullanılan çeşitli derecelendirme sistemleri olmasına rağmen, modern problemler genellikle V ölçeğini veya Fontainebleau ölçeğini kullanır.
Bouldering’in artan popülaritesi, tırmanıcıların genellikle kaya tırmanma alanlarına ulaşmak için patikadan çıktığı için toprak erozyonu ve çiğnenmiş bitki örtüsü dahil olmak üzere birçok çevresel kaygıya neden oldu. Bu, bazı arazi sahiplerinin erişimi kısıtlamasına veya kaya tırmanışını tamamen yasaklamasına neden oldu.
(Yazı dizimiz devam edecektir.)
Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir. Lütfen sadece okuduğunuz makale değil outdoor ve doğaya dair yayınlanmasını ve irdelenmesini istediğiniz her konu hakkında iletişim sayfamızdaki bağlantıları kullanarak bize yazın. http://www.turkeyoutdoor.org
