Türkiye’nin Outdoor Sayfası olarak özellikle outdoor turizminde büyük eksiklik olarak gördüğümüz illerin tek tek tanıtımı, illerde yapılabilecek outdoor aktiviteleri, outdoor ürün satan firmalar, kamp alanları, doğal güzellikler, yürüyüş rotaları gibi bütün bilgileri içeren bir yazı dizisine başladık. Bu yazı dizimizde Hakkari’yi tanıtıyoruz.

 

Hakkari Tanıtımı ve Gerekli Bilgiler

Hakkari Hakkında

Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde konumlanan Hakkari, ülkenin güneydoğusundaki en uzak noktadadır. Stratejik bir öneme sahip olan Hakkari, güneyde Irak’a, doğuda İran’a sınırı olan bir şehirdir. Dağlık ve engebeli bir arazi üzerine kurulu olan bu kadim şehir, tarih boyunca birçok medeniyetin zorlandığı bir yerleşim yeridir. Urartular, Hititler, Hurriler, Persler ve birçok farklı uygarlığın geçmişte yaşadığı önemli bir merkez olarak bilinir. Bu medeniyetler, şehrin çeşitli bölgelerine inşa ettikleri kalelerle yaşam alanlarını koruma altına almışlardır. Hakkari, uzun yıllar boyunca farklı dinlere mensup toplulukların bir arada yaşadığı bir şehirdir; camiler, kiliseler ve manastırlar şehir dokusunu zenginleştirir.

Hakkari, doğa sporları ve yayla turizmi için uygun bir coğrafyaya sahiptir. Zap Suyu’nda rafting, Zap Vadisi’nde trekking, Sümbül Dağı’nda tırmanma gibi doğa sporları Hakkari’nin sunduğu aktiviteler arasındadır.

Yüksek yaylalarda yetişen leziz Hakkari balı, bölgenin önemli bir lezzeti olarak öne çıkar. Hayvancılığın yaygın olduğu topraklarda üretilen etli yemekler ve çorbalar, yöresel mutfak kültürünü yansıtır. Ayrıca, Hakkari geniş arazilere sahip olması nedeniyle kuru baklagil ekimi için elverişli bir bölgedir. Buğday, nohut, arpa, mercimek gibi besinlerle hazırlanan birçok yemek, yöresel mutfağın zenginliğini ortaya koyar.

Hakkari’de Geleneksel Zanaatlar

Taş İşçiliği

Hakkari’deki taş işçiliği, hem mimari eserlerde hem de mezar taşlarında kendini gösteren zengin bir geleneğe sahiptir. İşte bu taş işçiliğinin detayları ve örneklerinden bazıları:

Mimaride Taş İşçiliği:

• Koçhanis Mar Salita Kilisesi: Bu kilise, 18. yüzyılın başlarında Nasturiler tarafından inşa edilmiştir. Doğal kayalık bir platform üzerine kurulan kilisenin dış cephesi tamamıyla düzgün kesme taş malzeme ile örülmüştür. Gri ve açık krem renkli düzgün kesme taşlarla süslenmiş olan kilisenin güney cephesinde sivri kemerli bir kapı bulunur. Kapının üst kısmında güneş saatleri, kitabe ve süslemeler yer alır. İçerisi sivri kemerlerle üçe bölünmüştür ve duvar payeleri üzerine oturtulan kemerler, yuvarlak kemerli arkadlar ile birleştirilmiştir.

Mezartaşlarında Taş İşçiliği:

• Kızıl Kümbet Mezarlığı: Hakkari merkezinde bulunan bu mezarlık, halk tarafından ziyaret edilen kutsal bir mekandır. Osmanlı Dönemi’nden kalma mezar taşları, genellikle serpantin taşı kullanılarak yapılmıştır. Mezar taşları üzerinde genellikle kitabeler ve zengin bitkisel, geometrik desenler bulunur. Abdullah Han ve Hazreti Rabia Sultan’ın mezarları da bu mezarlıkta önemli yer tutar.
• Melik Esed Mezarlığı: Biçer Mahallesi’nde Melik Esed Camisi’nin batı tarafındaki mezarlıkta, Osmanlı Dönemi’nden kalma 17 dikili ve 25 dağılmış mezar taşı bulunmaktadır. Kitabeli, bitkisel ve geometrik süslemelerle dikkat çeken bu taşlar arasında Muhammed Nasır Bey, Behram Bey ve Emine Hanım’a ait olanlar öne çıkar.
• Kale Altı Mezarlığı: Biçer Mahallesi’nde kale doğusunda geniş bir alanı kapsayan bu mezarlık, günümüzde gömünün devam ettiği bir alandır. Çeşitli yerlerinde dağılmış durumda bulunan mezar taşları, Osmanlı Dönemi’nden kalma ve tarihi bir özelliğe sahip olmaktan uzaklaşmıştır.

Bu mezarlıklardaki taş işçiliği, o dönemin sanat ve zanaat anlayışını yansıtarak kültürel bir miras oluşturmuştur. Taş işçiliği, mimari eserlerde ve mezar taşlarında Hakkari’nin tarihine ve kültürüne derinlemesine bir bakış sunar.

Hakkari’de Dokumacılık

Hakkari’de dokumacılık, geleneksel yöntemlerle ve doğal malzemeler kullanılarak gerçekleştirilen bir el sanatıdır. İşte bu dokumacılık sürecinin detayları:

Dokuma Malzemesi: Hakkari dokumaları tamamen yünden yapılmaktadır. Koyun yünleri, içerisinde bulunan yağın temizlenmesi için özenle yıkanır. Temizlenmeyen yağlı yünler, dokuma sırasında ve sonrasında kolayca kirlenebileceğinden bu aşama büyük bir titizlikle gerçekleştirilir.

Kırkma Detayı: Koyun yünleri daha sonra kırkma işlemine tabi tutulur. Yünler, tarağın yardımıyla taranarak yumaklar haline getirilir. Elde edilen yumaklar, belirli oranlarda inceltmek için eğrilerek iplik haline getirilir. Aynı aletler ve işlemlerle çift büküm yapılarak atkı ipliği, üç veya yine iki büküm yapılarak çözgü ipliği elde edilir. Bu aşamada çıkrık ve teşiden yararlanılır.

Renklendirme: İpliklerin renklendirilmesi için çile haline getirilir ve boyandıktan sonra güneşli havada kurutularak tekrar yumak haline getirilir. Renklendirme işlemi için genellikle bitkisel boyalardan yararlanılır. Yörede kullanılan bitkisel boyalar arasında ceviz kabuğu, runas kökü, nar kabuğu, sütleğen, bareş, tırşok ve giyerenk bulunmaktadır. Bu bitkilerden elde edilen renkler, yöresel dokumalarda kullanılan özgün renk paletini oluşturur.

• Ceviz Kabuğu: Kahverenginin tonları ve siyah renk elde edilir.
• Runas Kökü: Pembe, bordo, kırmızı ve tonları elde edilir.
• Nar Kabuğu: Turuncu renk elde edilir.
• Sütleğen (Şilemar): Sarı ve tonları elde edilir.
• Bareş: Bataklık suyu ile kaynatılarak siyah renk elde edilir.
• Tırşok: Boyama sırasında kullanılarak yünlerde parlaklık sağlar.
• Giyerenk: Sarı, yeşil ve yünü astarlamada kullanılır.

Renkler elde edildikten sonra ipler, fazla renk karışımına neden olmamak için hemen soğuk suyla yıkanır ve kurumaya bırakılır.

Dokuma Süreci: Dokuma işlemi geleneksel olarak yer tezgahlarında gerçekleştirilir. Eskiden yer tezgahlarında çift kanat olarak dokunan kilimler, günümüzde dikey tezgahlarla dokunmaktadır. Ahşap veya metal tezgahlar kullanılarak kilim dokuma işlemi gerçekleştirilir. İpleri sıkıştırmak için kirkitten yararlanılır ve eskiden tahta dişli olan kirkitler, günümüzde metal kirkitlerle değiştirilmiştir.

Hakkari dokumaları, geleneksel yöntemlerin korunduğu ve doğal malzemelerin kullanıldığı bir el sanatı örneğidir. Bu sanat, bölgenin kültürel zenginliğini ve doğal kaynaklarını yansıtan önemli bir el sanatı geleneğidir.

Hakkâri Dokuma Çeşitleri

Hakkâri dokuma çeşitleri geniş bir yelpazede zenginlik göstermektedir. Bu dokumalar arasında halılar, heybeler, kapı süsleri, bel kuşakları, kıl çadırlar, kolanlar ve parzunlar gibi çeşitli örnekler bulunmaktadır. Her bir dokuma türü, yöresel kültürün, yaşam tarzının ve ihtiyaçların bir yansıması olarak öne çıkmaktadır.

1. Halı Dokumalar: Hakkâri’de halılar genellikle yün veya iplikten yapılmış, çeşitli desenlerle süslü, kısa tüylü örtülerdir. Halılar, çeşitli şekillerde dizayn edilen tezgâhlarda dokunur ve genellikle koyun yünü kullanılır. Renk, desen ve motifler yöresel özellikler gösterir.

2. Heybe Dokumalar: Heybeler, bitkisel boyalarla boyanmış yün çözgü ve atkı iplikleri kullanılarak, cicim, sumak ve kilim teknikleriyle dokunan torba benzeri dokumalardır. Heybeler genellikle çeşitli motiflerle süslenir ve günlük hayatta kullanılır.

3. Kapı Süsleri: Evlerin dekoratif amaçla süslenmesi için kullanılan dokumalardır. Kapı süsleri çeşitli motifler ve desenlerle örülerek evin girişine asılır ve yöresel kültürün bir ifadesi olarak değer taşır.

4. Bel Kuşakları: Erkekler tarafından giyilen şal şepikleri tamamlamak amacıyla kullanılan ince yünden dokunan, doğal boya ile boyanmış bel kuşakları, farklı motiflere sahiptir ve genellikle şal şepikleri ile birlikte kullanılır.

5. Kıl Çadırlar: Yayla hayatının vazgeçilmez barınağı olan kıl çadırlar, keçi kılından dokunan siyah renkli dokumalar ile yapılır. Kıl çadırlar, konar-göçer yaşam tarzına uygun, kolay kurulan ve taşınan mekanlardır.

6. Kolan Dokumalar: Yünden dokunan, ince, uzun, şerit biçimindeki kolanlar, çeşitli geometrik süslemelerle örülüdür. Yük bağlamada, sırtta çocuk taşımada kullanılır ve genellikle etnografik malzeme olarak değer taşır.

7. Parzun Dokumalar: Parzunlar, kadınların eşya veya çocuklarını taşımak amacıyla sırtlarına bağladıkları üçgen şeklindeki dokumalardır. Genellikle cicim ve kilim teknikleriyle yapılan parzunlar, canlı renkler ve motiflerle süslenir.

Hakkâri dokumaları, geleneksel tekniklerin ve motiflerin birleşimiyle özgün bir karaktere sahiptir. Bu dokumalar, yöresel kültürün ve yaşam tarzının izlerini taşıyan değerli el sanatları örnekleridir.

Sofra Dokumaları:

Geleneksel sofra düzenlerini yansıtan dokumalar, Hakkâri kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle kırsal kesimde ve geleneksel şehirli kültüründe sofra dokumaları, bez, düz dokuma veya muşamba gibi malzemelerden yapılmaktadır. Türk dünyası motiflerinin kullanıldığı bu dokumalar, Orta Asya’dan Balkanlara kadar uzanan geniş coğrafyadaki etkileşimi yansıtmaktadır.

1. Sumak Dokumalar: Sumak, çözgü ipleri üzerine renkli desen iplerinin çeşitli şekillerde sarılmasıyla yapılan bir yaygı türüdür. Katmanlı görünümü, desenlerin renkli iplerle sarılması ve döndürülmesi ile elde edilir. Ters tarafında sarkık renkli ipler görünür. Bu dokumalar, özellikle görsel zenginlikleriyle dikkat çeker.
2. Suzani Dokumalar: Yolluk veya döşeme kilimi olarak dokunan suzaniler, bitkisel boyalarla boyanmış yün iplikler kullanılarak cicim ve ilikli kilim tekniğinde dokunur. Öne çıkan özellikleri arasında bordürsüz olmaları ve pıtrak, çengel, suyolu, küpe, yıldız ve göz motiflerini içermeleri bulunmaktadır.
3. Tuzluk Dokumalar: Yarı göçebe Hakkârililerin hayvanlarını güderken kullandığı tuzluk dokumalar, cicim tekniğinde üretilir. Çözgü ve atkı iplikleri yünden olup, bitkisel boyalarla boyanır. Pıtrak ve keçi izi motifleri, zeminleri süsler.
4. Zili Dokumalar: Zili, üç veya daha fazla iplik sistemine dayalı bir düz dokuma yaygı türüdür. İki kişi tarafından dokunan zili, renkli iplerin çözgülerin arasından farklı şekillerde atlatılarak dokunmasıyla oluşur. Deseni meydana getiren renkli ipler çözgülerin arasından yatay yönde ilerletilir.
5. At Çulu ve At Koşum Takımları: Koşum takımları, arabalara koşulan hayvanların uzluk dokuma kayış takımlarıdır. Deri şeritler ve gemin uçlarından oluşan bu takımlar genellikle yün iplerden yapılır.
6. Bahtiyari Dokumalar: Deve örtüsü olarak kullanılan bahtiyariler, kilim, sumak ve havlı dokuma teknikleriyle üretilir. Genellikle geometrik motifler içerir ve gelin çeyizi simgeleyen sandık motifi gibi özel motiflere yer verilir.
7. Beşik Dokumalar: Çocukları uyutmak amacıyla dokunan beşikler, ilikli kilim tekniği ile yapılır. Genellikle yıldız, insan figürleri ve suyolu şekillerini içerir.
8. Cicim Dokumalar: Cicim dokumalar, bez ayağı dokumaların üzerine renkli iplerle yapılan veya dar ve uzun dokunan kilim parçalarının eklenmesiyle oluşan dokumalardır. Havlı bir dokuma çeşidi olup, sarkık renkli iplerle ve geometrik desenlerle süslenir.

Hakkâri kilimlerinde kullanılan çeşitli motifler

Hakkâri kilimlerinde kullanılan çeşitli motifler, kilimlerin anlamını, sanatını ve kültürel zenginliğini yansıtmaktadır. İşte bu motiflerden bazıları:

1. Akrep Motifi: Hakkâri dokumalarında kullanılan akrep motifi, kötülüklerden ve dışardan gelebilecek tehlikelerden korunmak amacıyla yapılmaktadır. Canbezar kiliminin ana motifidir.

2. Sarya’nın Gülü (Eli Belinde) Motifi: Sarya yöresinde sık kullanılan bir bayan ismi olan Sarya’nın Gülü veya Sarya Gülü motifi, analık, doğurganlık, mutluluk, neşe, saadet, uğur gibi anlamları simgeler.

3. Koçboynuzu Motifi: Bu motif, güç, kuvvet, bereket, kahramanlık gibi erkeklik sembollerini temsil eder. Herki, aynalı, gevdan, canbezar, lüleper, halitbey kilimlerinde çeşitli şekillerde kullanılır.

4. Kurtağzı Motifi: Işığı ve güneşi simgeleyen bu motif, iyimserlik ve koruma anlamına gelir. Aynı zamanda kilimlere de dekoratif bir görünüm kazandırır.

5. Küpe Motifi: Genç kızların evlilik isteğini dile getiren bu motif, genellikle kilim bordürlerinde kullanılır. Çeyizlik kilimlerde sıkça görülür.

6. Çengel Motifi: Kötü gözü engellemek amacıyla kullanılan çengel motifi, evlilik ve bereket motifleriyle de bağlantılıdır.

7. El, Parmak, Tarak Motifi: Kuvvet, kudret ve hükmetme gücünü simgeler. Kadın ve erkek ilişkisi ile doğanın yeniden canlanmasını ifade eder. Farklı şekillerde şehvani, herki, hevçeker, lüleper, şamari, gülsarya, gülhazar, halitbey kilimlerinde kullanılır.

8. Bereket Motifi: Uğur ve bereket sembollerini içerir, kadın ve erkek ilişkisi ile doğanın yeniden canlanmasını ifade eder. Kesneker kiliminin ana motifi olarak kullanılır.

9. Yılan Tarağı (Şahmari) Motifi: Kuvveti, ölümsüzlüğü, dünyanın yaratılışını simgeler. Şamari kiliminin ana motifi olarak görülür.

10. Yıldız Motifi: Zemin ve bordürde kullanılan yıldız motifi, çevresindeki kol sayısına göre farklı anlamlar taşır. Mükemmellik, evlilik, gökkuşağı gibi anlamları içerebilir.

11. Su Yolu Motifi: Su, yaşamın, arınmanın, bereketin simgesidir. Genellikle bordür ve zemin arasında kullanılır.

12. Muhabbet Kuşu Motifi: Mutluluk, sevinç, sevgi, aşk gibi anlamları içerir. Lüleper kiliminde stilize edilmiş formda görülür.

13. Pıtrak Motifi: Nazarın etkisini yok etmek amacıyla kullanılır. Herki kilimlerinde görülür.

14. Göz, Nazar, Muska Motifleri: Kötü bakışlardan korunmak, nazarı uzaklaştırmak amacıyla kullanılır.

15. Keçi İzi Motifi: Avcılığı, üretkenliği ve yiğitliği simgeler.

16. Rüzgârgülü (Çarkıfelek) Motifi: Feleğin çarkını temsil eder, herki kilimlerinde kullanılır.

17. Kedi Kulağı Motifi: Nazardan korunmak, kötülükleri uzaklaştırmak amacıyla kullanılır. Aynalı kilimlerde yer alır.

18. Kelebek Motifi: Özgürlük ve hürriyeti simgeler, herki kilimlerinde zemin ve bordür süslemesi olarak kullanılır.

19. Ev Motifi: Aileyi, birlik ve bütünlüğü simgeler, herki kilimlerinde zemin süslemesi olarak kullanılır.

Bu motifler, Hakkâri kilimlerini benzersiz kılar ve kültürel zenginliğin bir ifadesidir.

---

Hakkari’de Gezilecek yerleri sizin için özel olarak hazırladığımız Hakkari Gezi Rehberi haritamızda bulabilirsiniz.

Hakkari’nin keşfedilmeyi bekleyen zengin kültürel ve doğal hazinelerini sizin için sıraladık. Şehrin göz kamaştıran güzelliklerini keşfetmek istiyorsanız, Hakkari’de gezilecek yerler hakkında kapsamlı bilgiler içeren aşağıdaki rehberimize göz atabilirsiniz. Tarihi zenginlikleri, doğal harikaları yöresel lezzetleri ve benzersiz atmosferiyle Hakkari her ziyaretçisine unutulmaz bir deneyim sunuyor. Hakkari’nin eşsiz atmosferinde kaybolmak ve şehrin tarihle iç içe geçmiş dokusunu hissetmek için, siz de bu muazzam şehri keşfetmeye hazır olun.

Hakkari’nin gezilecek bütün mekanları, outdoor olanakları, kamp karavan tesisleri hakkındaki yazılarımız aşağıdadır. Açılır pencereyi tıklayarak Hakkari hakkındaki bütün yazılarımıza ulaşabilirsiniz.

---

TurkeyOutdoor.org: Doğayla Buluşma Merkezi!: TurkeyOutdoor.org, Türkiye’nin en çekici açık hava platformu! Yürüyüş, kamp, bisiklet, kano, dağcılık, kaya tırmanışı, rafting, dalış, yamaç paraşütü, binicilik gibi doğa sporlarıyla ilgili detaylı rehberler, benzersiz rotalar, güncel haberler ve unutulmaz etkinliklerle dolu.

Türkiye’nin Doğasını Keşfedin! TurkeyOutdoor.org, Türkiye’nin dört bir yanındaki doğal güzellikleri keşfetmek isteyenlere hitap ediyor. Özenle hazırlanmış bilgiler, etkileyici rotalar, çarpıcı fotoğraflar ve ilham verici videolar sizi bekliyor. Ayrıca, Türkiye’deki açık hava etkinlikleriyle ilgili en güncel haberlere ve etkinlik takvimine de göz atabilirsiniz.

Outdoor Tutkunları İçin Özel Rehber!: TurkeyOutdoor.org, Türkiye’de outdoor etkinliklere ilgi duyan her seviyeden maceraperest için ideal bir kaynaktır. Deneyimli gezginlerden yeni başlayanlara kadar herkesi hedefleyen bu platform, Türkiye’deki açık hava etkinlikleriyle ilgili ihtiyacınız olan her şeyi sunuyor. Doğa, kamp ve macera arayanlar için mükemmel bir rehber olarak öne çıkıyor. Sizi, unutulmaz bir doğa serüvenine davet ediyoruz! TurkeyOutdoor.org ile hayalinizdeki maceraya adım atın!

https://turkeyoutdoor.org/