Turizm Ve Etik / 3

Turist Tipleri ve Turistlerin Sorumlulukları Nelerdir?

Outdoor Türkiye:

Türkiye’nin Outdoor Sayfası Outdoor turizmine katkı sağlamak üzere yayınlarına devam ediyor. Önceki yazımızda macera turizminin tanımını yapmıştık. Türkiye’de bulunan milli parklarda sıklıkla yapılan aktiviteleri de okuyucuya sunmuştuk. Outdoor turizmi, doğa turizmi veya da macera turizmi olarak adlandırılan outdoor aktiviteleri Türkiye’de halihazırda bir sektör olarak anılmakla birlikte on yıllar içerisinde outdoor endüstrisine dönüşeceği yönündeki öngörümüzü birçok yazıyla belirttik.

Türkiye’nin Outdoor Sayfası olarak outdoor sektöründe faaliyet gösteren bütün bileşenlerin outdoor turizmi olarak adlandırılabilecek doğa turizmi / macera turizmine gerekli özeni göstermelerini ve turizmde global etik ilkeleri tanımasını ve uygulamasını ülkemiz adına bekliyoruz. Aşağıdaki yazı temel olarak Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı’nda Mahmut EFENDİ tarafından hazırlanmış “Yerli Turistlerin Paket Turlarda Yapmış Oldukları Etik Dışı Davranışların Belirlenmesi Ve Bu Davranışlara Yönelik Etik Kodlar” başlıklı teze dayanmaktadır.

Dili fazlaca akademik olan ve okunmasının zor olacağını düşündüğümüz bu yazı Turizm ve Etik /1 başlıklı yazımız, turizm etiğini ve duyguları incelediğimiz ikinci yazının devamı niteliğindedir. Dili ağır ve akademik olsa da Türkiye’nin Outdoor sitesi sloganıyla yayımlanan sitemizde bulunmasının zorunlu olduğunu düşündüğümüzden yazıyı dizi yazısının parçası olarak yayınlıyoruz. Doğrudan outdoor aktivitesi veya doğa sporları ile ilişkisi olmasa da sonuçta turizm etiği kavramı outdoor etiğini de içerisine aldığı ve kapsadığı için outdoor sitesinde böyle ağır yazıların bulunmasının mahsuru olmadığını düşünüyoruz. Sonuçta outdoor turizmi, doğa turizmi, aktivite turizmi, ya da macera turizmi denilen outdoor aktiviteleri de birer turizm aktivitesi olmaktadır ve turizm etik ilkeleri outdoor turizmini de bağlayıp etkilemektedir.

Turist Tipleri

Turizm üzerine yazılmış yazılar turiste bölünmez bir bütün olarak baksa da bazı araştırmacılar turistik deneyimi anlamanın yolunun tipolojiler oluşturmaktan geçtiğini öne sürmüşlerdir. Turistlere ve tipolojik formlarına odaklanmanın insanların neden belirli çekim yerlerine yöneldiğini açıklamaya da yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Literatür, bazı uzmanların turistleri kategorilere bölme gereği hissettiklerini ortaya koymaktadır. Dört katlı tipolojisi – aylak, kaşif, bireysel yığın ve organize yığın – turistin kurumsallaştırılma derecesine dayalıdır. Bu sınıflandırmaya çoğu zaman akademik çalışmalarda atıf yapılmıştır ve bu sınıflandırmanın geliştirilip arındırılması için çaba sarf edilmiştir.

• Organize kitle turistleri, bireysel kitle turistleri, araştırmacı (kaşifler) ve aylak turist tipleri dikkat çekmektedir. Organize kitle turistleri paket turda bilindik çevrelerde “çevre baloncuğu”nda seyahatleri tercih etmektedir.
• Bağımsız kitle turistleri, bilinen rotalara prim yaptırmaktadır. Düzenli turist rotalarına bağlı olmalarına rağmen bağımsızca seyahat ederler.
• Araştırmacılar, aşinalık ve yenilik karışımı bir konforu tercih ederler. Herkesin geçtiği yoldan uzaklaşmaya cesaret eder ancak sadece yenilikten kaçmak gerekirse diye muhafaza ettikleri “çevresel baloncuk” ların güvenli mesafesi içinde yerel kültürü keşfeder.
• En son tip, aylaklar, organize kitle turist görüntüsünün tersini temsil ederler. Yenilikçidirler ve ev sahibi kültür ile iç içe olmayı tercih ederler.

Turist Tipleri / Ayrı (Öncü) Turistler:

Yenilik arama istekleri en yüksek düzeyde olan turist tipidir ve bundan korkmazlar, kendi alışkanlıklarına bağlı değildirler ve çevreye karşı ilgileri büyüktür ve yeni tanıştıkları ile hemen kaynaşan turist tipidir. Öncü turistler için öncelik yeniliklerdir ve yerine ev sahibi topluluğun yollarını tercih ederek düzenli turist rotasından uzak dururlar.

Kendi tatillerini kimseye danışmadan, turizm içerisinde bulunan çekicilikler ile temas kurmaktan kaçınan ve ev sahibi turistler ile birlikte yaşayan kişilerdir. Yerliler ile yemeklerini, barınaklarını ve alışkanlıklarını paylaşırlar, onlarla bütünleşirler. Daha önce gidilmeyen yerlere gitmek, öncelikli düşünceleridir. Bu turist tipine “öncü turist” veya başıboş turist adı da verilebilir.

Turist Tipleri / Araştırıcı Turist (Kaşifler)

Kendi gezilerini kendileri planlayan ve popüler olmayan yerleri seçen turist tipleridir. Kaşifler aşinalık ve yenilik karışımı bir konforu tercih ederler. Herkesin geçtiği yoldan uzaklaşmaya cesaret ederler ve ancak sadece yenilikten kaçmak gerekirse diye muhafaza ettikleri “çevresel baloncuk” ların güvenli mesafesi içinde yerel kültürü keşfederler.

Çevresel fanusları ile kendilerini korumaya alırlar, güvenilir ulaşım araçlarını seçerler. Rahat konaklama tesislerini seçerler ve kendi temel yaşam tarzlarını devam ettirerek seyahat etmeye çalışırlar. Genellikle bu gruba ait olan üyelerin belirli bir seyahat amaçları vardır ve kaşif veya araştırıcı turist adı verilir.

Turist Tipleri / Bireysel Kitle Turisti

Avrupa’da veya Amerika’da seyahat eden birçok orta sınıf turist “bireysel kitlesel turist ya da “başlangıç kitlesel turist” olarak adlandırılan kategoriye girmektedir. Yenilik arama isteği biraz fazladır ve alışkanlıklarını sürdürmeleri baskın gelen turist tipidir.

Bağımsız kitle turistleri aşinalığa prim yaptırmaktadır. Ancak, düzenli turist rotalarına bağlı olmalarına rağmen bağımsızca seyahat ederler. Bir seyahat acentesinin yardımıyla yolculuklarını araba veya trenle planlarlar ve ihtiyaç duyuldukça her seferinde buldukları otellerde kalırlar. Genellikle yabancı dillerle ilgili bir miktar bilgiye sahiptirler ve yolculuklarını planlamayı turist deneyiminin vazgeçilmez bir parçası olarak görürler.

Turist Tipleri / Organize Kitle Turisti

Bununla birlikte, her şeyin kendileri için hazırlanmasını isteyen turistler de vardır: “organize kitle turistleri”. Organize kitle turistleri büyük miktarda tanıdıklığı ve paket turda tanıdık “çevre baloncuğu”nda seyahatleri tercih etmektedir.

Alışkanlıklarını zor bırakan ve bunların dışına çıkmaktan hoşlanmayan, daha önceden planlanmış olan bir turu satın alarak turizme katılan, kendi ülkelerindeki yaşam biçimlerinden ayrılmayı sevmeyen ve örgütlenmiş bir turist grubudur.

Bu turist grubu tam anlamıyla arkasına yaslanıp ve eğlenirken başkalarının tüm turizm deneyimini düzenlemesine ve devralmasına izin vermeye hazırdırlar. Büyüyen paket tur endüstrisinin müşterileri olan bu turistler, seyahat acenteleri, kuryeler, tur koordinatörleri vb. şeklinde bir dizi “vekil ebeveynler” vasıtasıyla tüm sorumlulukların yükümlülüğünden kurtulmaktan mutluluk duyarlar.

Turistlere Yönelik Davranış Kuralları

Farklı paydaş gruplarına yönelik çok çeşitli davranış kuralları üretilmiştir: tur operatörleri, seyahat acenteleri, belirli etkinlik katılımcıları, ev sahibi topluluklar ve turistler bu paydaş gruplarını oluşturmaktadır.

Çok sayıda kural (kod) ile ilgili en önemli hedef kitle ziyaretçilerdir. Örneğin, Dünya Seyahat ve Turizm Araştırma Konseyi (WTTRC: The World Travel and Tourism Research Council), 1994 yılında dünya genelinde yaklaşık 80 ziyaretçi kuralı listelemiştir. Bu kurallar, tüketici davranışını etkilemek için geliştirilmiştir.

Bu kuralları ortaya çıkarmak için, Pasifik Asya Seyahat Birliği (PATA) gibi uluslararası organizasyonlar, Amerikan Acenteleri Topluluğu gibi ulusal organizasyonlar, Turizm Meseleleri gibi Sivil Toplum Örgütleri, Thomson Holidays gibi tur operatörleri ve Turistler için Etik Kuralları gibi bireyler tarafından üretilmiş ve desteklenmiştir.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) (1995), turizmde genellikle davranış kurallarına ilişkin beş hedef sıralarken, turistlerle ilgili amaç ve hedefleri büyük oranda net değildir.

Turist Davranış Rehberi:

Amaçlar bir dizi bağlantılı alana ayrılmaktadır: Turist farkındalığı arttırmak, turistleri eğitmek, turist güvenini arttırmak, paydaşlar, özellikle de turistler ile yerel halk/ev sahipleri arasındaki çatışmayı önlemek, ziyaretçilerin davranışlarını iyileştirmek ve olumsuz ziyaretçi etkilerini azaltmak için bir ziyaretçi yönetim aracı olarak görev yapmaktır. Davranış kuralları, paydaşlar arasında diyalog yaratmanın bir başka yolu olabilir.

Bu, turistleri hedef alan davranış kurallarının özel bir amacı değil, üretimlerinin bir sonucudur. Kurallar, yani kodlar, genellikle kesin davranıştan ziyade sorumluluk duygusuna odaklanan etik ilkelere değinmektedir. Bir dizi uygulanabilir kuraldan ziyade ahlaki ikna yoluyla çalışırlar. Etiği, günlük karar alma süreçlerine uygulanabilecek bir dizi yönergeye çevirirler. Kurallar, öncelikle ahlaki yükümlülük ve akran baskısıyla zorlanan gönüllü önlemlerdir. Davranış kuralları, belirli koşullarda nasıl davranılacağına dair bir dizi kural sunarak ikna edici bir iletişim biçimi olarak görev yapmak üzere tasarlanmıştır. Turistlere, ev sahibi toplumlara ve/veya çevrelere yönelik potansiyel etkilerini ve sorumluluklarını fark ettirmek için rehberlik ederler.

Bir karar vericiye yardımcı olabilecek iki temel etik bakış açısı vardır: deontolojik ve teleolojik. Deontolojik olan, kurallara ve görevlere göre yanlıştan doğruyu değerlendirmeye dayanırken, teleolojik olan ise araçlardan ziyade sonuçlara veya uçlara dayanır. İlki takip etmeye yönelik bir kural getirir iken, ikincisi ise kurala uyulmamasının bir sonucunu verir.

Turist Etik Kodu

Çalışma kapsamında oluşturulan etik kod hazırlanırken, WTO Global Etik ilkelerden ve Turist Rehberleri Meslek Etiğinden, ayrıca Bosch, Coca Cola gibi bazı şirket etik kodlarından faydalanılmıştır. Yukarıda bahsi geçen Turist Rehberliği Meslek Etik ilkeleri araştırma içerisinde, WTO Global Etik ilkeleri ekler kısmında, Bosch şirket Etik Kodu, Coca Cola içecek Türkiye Etik Kodu ekler kısmında verilmiştir. Hazırlanan etik koduna uymama durumunda turistlerin karşı karşıya kalacakları bazı yasal yaptırımlar dikkatlice anlatılmalı ve bilgiler önceden verilmelidir çünkü bazı maddeler tamamıyla yasalarında ihlal edilmesi ile ilgilidir.

Turist Davranış Rehberi:

Bu araştırma kapsamında yapılan katılımlı gözlem turları, turist rehberleri ile yapılan odak grup çalışması ve otobüs kaptanları ile açık uçlu soru formu ile elde edilen veriler ışığında turistler için etik kodu yazılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Buna bağlı olarak yazılan etik kodlar aşağıdaki gibidir.

Paket Turlarda Turist Etik Kodu

Müze-Örenyeri-Dini Merkez Ziyaretlerinde Turistlerin Sorumlulukları

• 1. Uygun kıyafet giymeden (camide eşarp veya ibadethaneye uygun olmayan kıyafetler) dini merkezlere girmemek gerektiği uygulanmalıdır.
• 2. Yere çöp atmamak gerekliliği bunun yasalara ve örenyeri kurallarına aykırı olduğu uygulanmalıdır.
• 3. Sigara içmenin yasak olduğu örenyerlerinde bu kurallara uyulması gerekliliği bilinmelidir.
• 4. Ören yerinde – müzede – kilisede – havalimanında – mola yerinde yasak olan davranışları sergilememek (yasak olan bir yerde fotoğraf çekmemek, flaş kullanılmaması gereken yerlerde flaş kullanmamak, ören yerinde tarihi eserlere dokunmamak) gerekmektedir.
• 5. Örenyeri, müze gibi yerlerde diğer turistleri rahatsız edecek düzeyde yüksek sesle konuşulmaması gerekliği bilinmelidir.
• 6. Müze-örenyeri gibi yerlere (yasak olanlarda) dışarıdan yiyecek-içecek getirilmemesine dikkat edilmelidir.

Yoğun Trafiğin Bulunduğu Yerlerde – Havalimanında – Mola Yerlerinde Turistlerin Sorumlulukları

• 1. Tur boyunca trafik ışık ve işaretlerine can güvenliği için dikkat etmek gerekmektedir.
• 2. Müze içerisinde yürüyüş yaparken işaretlere uyulması gerekliliği görülmektedir
• 3. Uçak seyahatlerinde havalimanında x ray cihazından geçerken uyarıları dikkate almak (telefonu üzerinde bırakmamak) gerekmektedir.
• 4. Havalimanında ayakkabı çıkartmanın kötü bir davranış olduğu bilinmelidir.
• 5. Mola yerlerinde tuvalet gibi yerlerin ücretli olabileceği hatırlanmalıdır ve dikkate alınmalıdır.

Restoranlarda Turistlerin Sorumlulukları

• 1. Kahvaltı ücretinin bazı yerlerde ekstra olduğu hatırlanmalı ve ödemesini yapmaya özen gösterilmesi gerekliliği anlaşılmalıdır.
• 2. Yemek yenilen restoranlarda grup için hazırlanan masaya oturmak gerekliliği bilinmelidir.
• 3. Yemek yenilen veya kahvaltı yapılan restoranlarda içecek içmeden fiyatların kontrol edilmesi gerekliliği önemlidir.
• 4. Yemek yenilen veya kahvaltı yapılan restoranda diğer turistler için ayrılan içeceklere dokunmamak gerekliliği önemlidir.
• 5. Yemek yenilen veya kahvaltı yapılan restoranlarda kişi başı ücret uygulaması olduğu bilinmelidir.
• 6. Yemek yenilen veya kahvaltı yapılan restoranlarda zamanlamanın turist rehberi veya acente yetkilisi tarafından verildiği bilinmelidir.
• 7. Yemek yenilen veya kahvaltı yapılan restoranlarda verilen siparişin değiştirilmemesi gerekliği (zaman ve karışıklık açısından)bilinmelidir.
• 8. Yemek yenilen restoranlar veya kahvaltı yapılan restoranlarda masalara şahsi eşya bırakarak rezervasyon yapılamayacağı bilinmelidir.

Turist Rehberine Karşı Turistlerin Sorumlulukları

• 1. Turist rehberi anlatım yaparken dinlemek gerekliliği (telefon ile konuşulmasının saygısızlık olacağı) anlaşılmalıdır.
• 2. Turist rehberi anlatım yaparken fotoğraf çekmemek gerektiği uygun zamanın zaten daha sonra verileceği bilinmelidir.
• 3. Turist rehberi iletişim için telefon numarası verdiğinde denemek için aramamak gerekliliği hatırlanmalıdır.
• 4. Tur programına uyulmamasının turist rehberine karşı saygısızlık olacağı (boş zamanın turist rehberi ve acente yetkilisi tarafından özenle planlanarak verildiği) düşünülmelidir.
• 5. Tur programında yer alan yerleri gezmek istemeyenlerin turist rehberine veya acente yetkilisine önceden bildirmesi habersiz gruptan ayrılmaması gerekliliği hatırlanmalıdır.
• 6. Paket tur kapsamında boş zamanlar haricinde veya tur yöneticisinden izin almadan akraba-eş-dost ile görüşmenin uygun görülmediği bilinmelidir.
• 7. Rehber anlatım yaparken dinlemek gerektiği anlatım yaptıktan sonra tekrar anlatım istenmemesi bilinmelidir.
• 8. Turist rehberine karşı kibar ve nazik davranışlarda bulunulması gerekliliği bilinmelidir.
• 9. Otobüs içerisinde turist rehberinin ilk iki koltuğa sahip olduğu ve buna göre davranılması gerekliliği bilinmelidir.
• 10. Otobüs içerisinde rehberin servis elemanı olmadığı bilinmelidir.

Turistlerin Diğer Turistlere Karşı Sorumlulukları

• 1. Toplanma sürelerine (geç kalınmaması) özellikle dikkat edilmesi gerektiği anlaşılmalıdır.
• 2. Otobüs içerisinde ayakkabı çıkarmanın kötü bir davranış olduğu (havanın soğuk olduğu ve terlik giyilemeyecek havalar dikkate alınarak)
• 3. Diğer turistlerle münakaşaya girilmemesi gerekliği, katılım yapılan turların dinlenme-eğlence amacı ile yapıldığı anlaşılmalıdır.
• 4. Alışveriş yaparken birbirinin sırasını almamak gerekliliği fark edilmelidir.
• 5. Kış turizminin yapıldığı yerlerde, Telesiyej gibi sıraların olduğu yerlerde öne geçmek için sıra kurallarına uyulması gerekliliği düşünülmelidir.
• 6. Tur süresince başka bir kişi ile telefonda veya diğer turistlerle sohbet esnasında yüksek sesle konuşmanın rahatsızlık vereceği hatırlanmalıdır.
• 7. Turistin diğer turistin eşyasını izinsiz almaması gerektiği bilinmelidir.
• 8. Araç içerisinde seyahat ederken ısınma ve soğutma konusunda ılımlı olunması gerekliliği diğer turistlerle tartışmaya girilmemesi önemlidir.
• 9. Otobüs içerisinde veya transfer aracında oturma yerlerinin planının acente yetkilisi veya turist rehberi tarafından yapıldığı ve bunlara uyulması gerektiği bilinmelidir.
• 10. Örenyeri veya müze içerisinde diğer grupların geçişini engellememek gerekliliği anlaşılmalıdır.
• 11. Örenyerinde diğer bir turistin masasını izinsiz kullanmamak gerekliliği bilinmelidir.
• 12. Otobüs içerisinde seyahat ederken diğer yolculara saygı gösterilmesi gerekliliği (koltuğu izinsiz yatırma, perdeyi izinsiz çekme veya ayaklarını diğer koltuğa dayamanın rahatsızlık vereceği) hatırlanmalıdır.
• 13. Otobüs içerisinde seyahat ederken koridorda oturmanın ve sürekli dolaşmanın yasak olduğu hatırlanmalıdır.
• 14. Otobüs içerisinde sigara içmenin yasak olduğu hatırlanmalıdır.
• 15. Otobüs ile yolculuk yaparken otobüsün dikkatlice kullanılması gerekliği (otobüsün kirletilmemesi) önemlidir. Otobüs içerisinde ayakkabı ile koltuklara basılmaması gerektiği bilinmelidir.

Turistlerin Otellerin Giriş ve Çıkış işlemleri Sırasında Sorumlulukları

• 1. Otellerde konaklarken kullanılan mini bar, çamaşırhane gibi ücretli olan hizmetlerin ücretini ödeme konusunda daha dikkatli olmaları gerektiği hatırlanmalıdır.
• 2. Otel içerisinde veya bir restoranda alınan kahvaltı sırasında büfeden yiyecek-içeceklerin başka bir yere götürülmesi veya saklanmasının yasak olduğu hatırlanmalıdır.
• 3. Otel giriş işlemlerinde oda dağılımı yapılırken sabırla beklenmesi gerekliliği hatırlanmalıdır.
• 4. Daha önceden planlanan oda dağılımının son anda değiştirilmemesi gerekliliği (özel durumlar haricinde, kalınacak kişinin tura katılmadan önce ayarlandığı için değiştirilmemeye çalışılması gerekliliği) ortaya çıkmaktadır.

Otobüs Kaptanlarına Karşı Turistlerin Sorumlulukları

• 1. Turistlerin otobüs kaptanlarına karşı davranışlarında dikkat etmeleri (sürekli kaptan ile konuşma, yüksek sesle konuşma, kaptanı taciz etme) gerekliliği,
• 2. Otobüs içerisinde oyun havası çaldırarak dans etmenin dikkat dağıtacağı anlaşılmalı ve buna göre otobüs içerisinde davranılmalıdır.
• 3. Otobüsün üst bölmesine kırılacak eşya koymamak gerektiği anlaşılmalı, düştüğünde kaptanın ve diğer yolcuların zarar göreceği hatırlanmalıdır.
• 4. Otobüs içerisindeki dolabın dikkatle kullanılması gerekliliği anlaşılmalı, izinsiz dolabın kullanılmaması gerektiği anlaşılmalıdır.
• 5. Otobüste telefonun ışığını kaptanın dikkatini dağıtacak şekilde tutmamak gerektiği anlaşılmalıdır.
• 6. Otobüsün bagajının özel durumlar hariç sadece otel giriş-çıkışlarında veya tur başlangıç ve sonlarında açılacağı anlaşılmalıdır.
• 7. Otobüsün tur süresince olabileceği, kaptanın daha sonra işi olabileceği düşünülerek turun uzatılması isteklerinin yapılmaması gerekliliği bilinmelidir.
• 8. Otobüs kaptanının ve acente yetkilisin yolcuları daha önceden planlanan yerler dışında bırakamayacağı bilinmelidir.

Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir, lütfen yazınız. http://www.turkeyoutdoor.org