Dağcılık 7 / Dağcılık Terimleri

Outdoor Türkiye:

Türkiye’nin Outdoor Sayfası dağcılık kategorisinde yayınlarına devam ediyor.

• Birinci yazımızda Dağcılık Ne Demektir sorusunun cevabını vermiştik.
• İkinci yazımızda ise dağcılığa hazırlık aşamasında neler yapılması gerektiğini hem yerel hem de yabancı teknik sitelerden aldığımız bilgileri derleyerek okuyucuya sunmuştuk.
• Üçüncü yazımızda Dağcılık stilleri , tüm farklı dağcılık kategorileri ve tırmanma tarzları ile ilgili bilgiler vermiş,
• Dördüncü yazımızda Türkiye Dağcılık Federasyonunun sayfasında yer alan “Dağcılık Aktiviteleri İçin Temel Kurallar” yazısını Türkiye’nin Outdoor Sayfası’nın okuyucularına sunmuştuk.
• Beşinci Yazımızda ise Dağcılık Tüyolarını yazmıştık. Outdoor Türkiye severleri olarak diğer yazılarımıza da göz atmanızı tavsiye ediyoruz.
• Altıncı yazımızda ise dağcılığın dünyada ve Türkiye’de tarihsel gelişimini ve dağcılık sporunun ilk temsilcilerini tanıttık.

Dağcılık Terimleri

Doğa oluşumlarının, dağcılık malzemelerinin ya da tırmanma sırasında yapılan hareketlerin dağcılık literatüründe ayrı karşılıkları vardır.  

Özellikle grup halindeki tırmanışlarda ekip liderlerini daha iyi anlamak ve yürüyüşlerde rahat etmek, sistemli ve disiplinli dolayısıyla GÜVENLİ bir tırmanışı yapabilmek için bazı dağcılık terimlerinin bilinmesinde fayda vardır.

Diğer bütün Outdoor sporları gibi dağcılık terimleri de genellikle İngilizce olup aşağıdaki listede yer aldığı üzere İngilizcede dağcılıkla ilgili 3000’e yakın terim bulunmaktadır. Bu terimlerin hepsinin birebir Türkçe karşılığı bulunmamakla birlikte wikipeda sitesinden aldığımız listeyi de buraya ekliyoruz. Detaylı bilgi sahibi olmak isteyenler wikipedia sitesinden faydalanabilirler.

Türkçe’de en çok kullanılan dağcılık terimleri aşağıdadır. Bunların haricinderesmi kaynaklarda bilgi bulamadık. Elinde liste halinde Türkçe dağcılık terimleri bulunanlar var ise sitemizde yayınlayabiliriz. Bunların yanında dediğimiz gibi 3000’e yakın terim daha bulunmakta olup bu terimler profesyonellerce kullanılmaktadır.

Türkçe Dağcılık Terimleri:

Dağcılık Terimleri

• Antimetre: Deniz seviyesinden olan yüksekliği ölçmeye yarayan âlet
• Buzul Boğaz: Buzul kütlesinin bloklar olarak parçalandığı bölge
• Buzul Çatlakları Köprüsü :Bir çatlak üzerinde buzul köprüsü
• Dağ Evi: Yamaç üstündeki düzlüklerde ağaç veya taştan yapılmış evler
• Dağcı İşçileri : Geri plânda olanlar,
• Dam: Düşey bir kaya ile dışarıya doğru dik açı yapan çıkıntı duvarlar
• Dik Eğilimli Kaygan Yerler: Dağcıların aşacakları engeller, çok sarp yerler
• Duvar Kayalar: Kayalık ve dik yamaçlar
• Düz Kaya Koridorları: Birbirine çok yakın iki kaya duvarı arası boşluklar
• Eyer: İki kılçık çizgisi arasındaki oyuk bölge
• Kafile: Birbirine halatlarla bağlanmış grup
• Karabina: Açık hali ile kanca, kapalı hali ile halka işlevi gören bir çeşit köstektir. 
• Kayma: Buzulların vâdiye yürümesi
• Keçi Yolu: Keçi ve katırların ilerlemesine elverişli taşlık yol
• Kılavuz, Taşıyıcı: Tecrübeli önderler, eğitmen ve sığınak bekçileri,
• Kolay Ve Serbest Tırmanış : Halatsız tırmanışlar
• Kolu çatlağa kilitlemek: Oluşan dar kaya çatlağına tutunma yöntemini tanımlar.
• Körboğaz: Bir yanı kapalı küçük vâdi
• Kulübe Sığınak Fırtınalı havalarda geçici olarak barınmaya mahsus küçük dağcı kulübeleri
• Mahmuz: Bir kaya duvar üzerindeki büyük kayalık çıkıntı
• Mahya :İki sarp yüzeyin birleştiği yatay tepe çizgisi
• Ninja ayakları: Ayak tabanının bir sonraki adımda kasıtlı olarak sessiz ve hassas şekilde yerleştirilmesidir.
• Nivelman: Belirlenen iki nokta arasındaki yükseklik farkını tanımlamak için kullanılır.
• Rota: Dağa nereden tırmanılacağına ilişkin bilgi
• Sâbit Halat: Tırmanılması güç yerlerde herhangi bir ihtimale karşı sökülmeden bırakılan halat
• Tabii Engeller: Dağcıların tırmanışta karşılaşabilecekleri tabiî engeller, kar, çığ, buz, kasırga, buzullar bölgesi,
• Teras: Kaya duvarının yatay kısmı Yükseltici: Tırmanma ipini tutmaya yarayan ve kendini çektikten sonra ip boyu yerinin kolayca değiştirildiği alettir.

Tırmanma Terimleri Sözlüğü

Aşağıdaki liste https://tr.wikipedia.org/ sitesinde yer alan tırmanma terimleri adresinden alınmıştır. Listede yaklaşık 3000 terim bulunmaktadır. Detaylı bilgi isteyeneler bağlantıyı tıklayabilirler. Burada Sadece Türkçe karşılığı ve kullanımı olan dağcılık terimlerine yer verilmiştir.

• İp boyu iniş: Tırmanıcının sabit ip ile gerçekleştirdiği iniş süreci(Abseil)
• Keser ağzı: Buz baltasının sapına dik kesici ağzı olan ve ayağın basıp tutunabileceği yer kazmaya yarayan balta dili. (Adze)
• Diz Üstü: (Alpine knee)
• Yükseklik/İrtifa hastalığı: (Altitude sickness)
• Amerikan ölüm üçgeni: İp halkasını iki nokta arasına asıp daha sonra tırmanma (ya da iniş) ipini halkanın sadece bir kenarına tutturmak. Bu durumda tırmanma ipine yük bindiğinde halka bir üçgen oluşturur ve tutunma noktalarına gereksizce büyük kuvvetler yükler ve tepeye tutunma düzeneğinin güvenilirliğini azaltır, tehlikelidir. (American death triangle)
• Basamak, Tutanak: Dik kaya yüzeyinin dışa doğru dar açılı çıkıntısı, Buz aşındırmasıyla oluşan sivri/keskin bir kaya kenarı Pazi tırmanma duvarında bÿle bir çıkıntıya tutunarak tırmanma usulü. (Tersi yani dar bir yarığa ya da girintiye tutunarak tırmanma usulü de vardır).(Arête)
• Kolu Çatlağa Kilitlemek: Dar kaya çatlağına tutunma yöntemi. (Arm bar)
• Parmak Ucuyla Tutunmak: Parmakların ilk eklemleri açık ve çok gergin, son eklemleri 90 derece bükük şekilde tutunmak. Bu yöntem kasları parmağa bağlayan tendonlara fazla kuvvet ve yumuşak parmak uçlarına çok basınç yükler, ve çok kullanıldığında zedelenmelere, sakatlıklara sebep olmasıyla bilinir. (Arqué)
• İpte (Alet Yardımıyla) Yükselme: Ascend
• Yükseltici: İpi tutmaya yarayan, kendini çektikten sonra kolayca ip boyu yeri Değiştirilebilen Alet: (Ascender)
• Yamaç Yönü: Aspect
• ATC: Black Diamond firmasının kontrollü indirme cihazı adının alet çeşidi adı olmuş hali (ATC aslında Hava trafik kontrolü yani havaalanı kulesindekilerin yaptığı işin adı idi)
• Austrian floss: Tırmanıcının düşmesi durumunda ipin bacaklar arasında dolalı gerilip kemer yerine ipe yük bindirerek düşüşü durdurması.
• “B”-grade:  John Gill adlı tırmanıcının buluşu tırmanma zorluğu ölçümü derecelemesinde bir değer. Şimdilerde daha çok “V” grading system kullanılır.
• Bachar ladder: İç kasları luvvetlendiren idman aleti
• Back-clipping: Liderli tırmanmada tehlikeli bir hata. Liderin emniyet ipi kaya yüzeyinde asılı bir karabinaya dıştan içeriye doğru yükselen yönde, dil altından geçirilmişse, Liderin düşme durumunda emniyet ipi karabinanın dili etrafında içerden dışarıya doğru dolanıp yüklenebilir, dil içeriye doğru açılabilir, ve ip karabinadan kurtulabilir.
• Bail: Kayıp tırmanmadan geri dönme
• Barn-door: Bütün vücudun bir eksen etrafında ahır kapısı gibi kontrolsüz dönmesi
• Bashie: Bakır başlıklı çatlak kazığı
• Belay: Tırmananın düşmesi durumunda sürtünmeyle yavaşlatmak ve durdurmak temelli emniyet ipinin öbür ucundan kontrolü; bu amaçlı aletler den önce ip yardımcının kalçasına sarılır, sürtünme ile frenleme sağlanırdı.
• Belay device: Düşme durumunda sürtünmeyle frenlemek, ÿavaşlatmak ve durdurmaya yarayan mekanik alet.Birçok çeşitleri vardır; ATC, grigri, Reverso, Sticht plate, sekizli ve tuber. Birçoğu indirici olarak da kullanılabilir. Bazen munter bağı da ip fireni olarak kullanılabilir.
• Belay Loop: kemer ve koşum ¨zerindeki en kuvvetli halka. Oraya başka şeylerde bağlamak, eskitmek, iyi olmaz.
• Belay off: Frenin kaldırılması isteğinde cevaben Yardımcının ipte artık firen olmadığını tasdik eden doğrulayan sözleri.
• Belay on: Tırmanıcının yardımcıdan firenin ipten kaldırılması isteği
• Belay slave: Devamlı yardımcılık yaptırılan, hiç tırmanma faaliyetlerine katılamayan
• Benightment: An unscheduled overnight bivouac often due to an epic. Plansız geceleme çadır veya sığınağı
• Bergschrund (or schrund): Buzulda bir yarık tipi
• Beta: Zor bir tırmanma güzergahını başarıyla tamamlamanın püf noktaları; bilindiğinde güzergahın değer kaybettiğini düşünenler vardır.
• Beta flash: Püf noktalarını duyup tırmanma güzergahını ilk denemede başarıyla tamamlama.
• Bidoigt: Ancak iki parmağın sığabileceği tutanak deliği
• Big wall: Bir günde tırmanılamayacak dolayısıyla¨gecelemek için gerekli malzemelerinde tırmanılan ara noktalara torbalarla çıkarıldığı tırmanma güzergâhı
• Cumend Wild: Country firması ürünü bir çeşit yaylı takoz; Bazen her çeşit yaylı takoz için kullanılır.
• Gaston : Başparmak aşağıya dönük, dirsek dışarıda, dirsek yönünde kuvvet kullanarak ters tırmanma tutunması.
• Gate Flutter: Karabinanın dilinin düşüş sırasında kendiliğinden açılması
• Gendarme: Sırtta yalnız duran ve zirve oluşturan kulemsi kaya.
• Geneva rappel: İpin omuz ve göğüs yerine kalçaya ve aşağıya uzanan kola sürtünmesi temelli, daha basit ama daha az kontrol sağlayan bir ipte iniş usulü.
• Glacier travel: Buzul üzerinde hareket; yarıklara düşme tehlikesine karşı düşme durudurucu ip kullanılır.
• Glissade: Dikçe bir karlı yamaçtan aşağı genellikle kendi kararıyla kayarak inmek.
• Golden Retriever: Güzergâhı temizleyen bir tırmanıcının bir parçayı çıkartmayı, ya da ipi bir karabinadan kurtarmayı unutup yukarı tırmanması, böylece tepe ipini faydasız hale düşürmesi.
• Gorp: Yol çerezi, uzun güzergahlarda yemek arası yol boyu az az atıştırılan, yüksek enerji seviyesi sağlamak için yenen karışım.
• Grade1.: Tırmanma güzergâhı zorluk seviyesi2.     yamaç eğimi
• Graunchy: Alışılmadık ve zahmetli teknikler gerektiren tırmanma güzergâhı
• Green Point: Geleneksel alet edavatla bir spor güzergahını tırmanma
• Grigri: Petzl firması ürünü, acemilere uygun kullanılışlı ve güvenilir bir ip freni.
• Gronked: Kararlaştırılan güzergahtan yanlışlıkla kaya yüzeyinde çok daha zor bir yöne sapmak. Sık sık bu hatanın yapıldığı bir güzergahın adından türetilmiş terim.
• Grovel: Usulü ve tekniği yetersiz bir şekilde tırmanmak, Düşük değerli bir tırmanma güzergahı,
• Gumby: Tecrübesiz, bilgisiz ve ilgisiz bir tırmanıcı; öğrenme kabiliyeti yetersiz. Aşağılayıcı bir terim.
• Gym climbing: Spor salonunda suni tırmanma duvarına idman için tırmanmak. Bazıları bunun kendi başına bir spor dalı olduğunu düşünür.
• Grease ball: Tırmanıla tırmanıla aşınmış, kayganlaşmış bir güzergah.
• HACE: Zorlu, çoğu kez can alıcı bir irtifa hastalığı; Beyin ödemi
• Hamster: Kollar önde paralel, kendini yukarı çekme
• Handjam: Eli yarığa başparmak üstte sokup başparmağı avuca doğru çekerek eli kalınlaştırıp tutunmak, buna yüklenerek yol almak. 1940 ve 50 li yıllarda İngiltere de Joe Brown ve Don Whillans tarafından icad edilmediyse de kullanılmıştır.
• Köstek: U veya C harfi şeklinde bir metalin açık kenarının vidalanmasıyla halka haline getirilen, zincirlerin uzatılması, bir şeylerin sağlamca tutturulması, asılması, eklenmesi işlerini kolaylaştırıp hızlandıran hırdavat ya da nalburiye malzemesidir (Quicklink, maillon, maillon rapide, shackle)
• Halat ya da ip : Doğal ya da yapay elyafın ya da tellerin bükülmesi ya da şerit biçiminde örülmesi yoluyla elde edilen uzun, esnek ve sağlam ip. Halatlarda aranan başlıca özellikler büküldüğünde, burkulduğunda ya da çekildiğinde yapısının bozulmaması ve sağlamlığını korumasıdır. En önemli özelliği ise çekme dayanımıdır. Tırmanılabilir ortam veya düşmeye karşı can güvenliği için kullanılır.
• Hızlı çıkma: Tırmanma yerine ipi tutanın yardımıyla çabucak yükselmek. Bu gereksiz zorluktaki bir bölümü aşmada ya da düşme sonrası hata noktasına tekrar dönmede kullanılır. (Yard up)
• Yosemite onlu sistemi: Tırmanma zorluk ölçüsü, en kolay 5, kasım 2013 itibarıyla en zor 5.15C dir. Amerikada kullanılır.
• Peş peşe düşüş: Tırmanma güvenlik halatının bağlı olduğu noktaların ip gerildiğinde peş peşe kurtulmalarının görüldüğü düşme. Bu bazen en alt noktadan yukarı doğru sırayla olur çünkü ipin aşağı çekeceği varsayılmış, noktalar yukarı çekmeye hazırlıksız sabitleştirilmiştir. Zipper fall
• Z-sistemi: Bir yarığa düşmüş tırmanıcıyı kolayca yukarı çekmek için gereken, kuvvet katlayıcı ve Kamyoncu düğümü benzeri prensiple çalışan halat ve makara düzeneği. Z-pulley

Daha Fazlası için: https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C4%B1rmanma_terimleri

Her türlü görüş, düşünce, öneri, istek ve geri dönüşleriniz bizim için değerlidir, lütfen bize yazınız. http://www.turkeyoutdoor.org